tag:blogger.com,1999:blog-16640263113630641032024-03-13T14:12:21.996+05:30मयंक की डायरीडॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.comBlogger207125tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-78515920547999321952022-07-01T16:35:00.000+05:302022-07-01T16:35:16.243+05:30दोहे "दिवस-चिकित्सक आज" (डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="background: rgb(253, 233, 217); border-collapse: collapse; border: none;"><tbody><tr><td style="border: solid blue 6.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 6.65in;" valign="top" width="638"><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b></b></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKx2zodQ6nEL3bAsws3-Wml-lx2ceIscWBawbdnQq2IAHM9xhCo3VhDIiqmvFLdUkbUuoM4vq_37XHGcBAz0CrsBWl7lx_b4PmhX5K4nvG7zULnREYPK2pM5CJ9D3TYsmbMnVg3yMDf1JBXHkGUYMXf3MZYSHfBvVTvFkrAzq79ZP9Cm0v4l1HxLJj/s301/Doctors%20day.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="167" data-original-width="301" height="259" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKx2zodQ6nEL3bAsws3-Wml-lx2ceIscWBawbdnQq2IAHM9xhCo3VhDIiqmvFLdUkbUuoM4vq_37XHGcBAz0CrsBWl7lx_b4PmhX5K4nvG7zULnREYPK2pM5CJ9D3TYsmbMnVg3yMDf1JBXHkGUYMXf3MZYSHfBvVTvFkrAzq79ZP9Cm0v4l1HxLJj/w467-h259/Doctors%20day.png" width="467" /></a></b></span></div><p></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">वैद्य</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">-</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">डॉक्टरों</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">का</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">दिवस</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">देता</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">यह</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">सन्देश।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">योग</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">-</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">साधना</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">से</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">करो</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">तन</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">में</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">सबल</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">निवेश।।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">--</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">वैद्यराज</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">के</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">नाम</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">का</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">दीप</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">जलाओ</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">आज।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">जीवन</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">जीनेे</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">के</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">लिए</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">अपना</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">करो</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">इलाज।।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">--</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">वैद्य</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">हुए</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">हैं</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">अवतरित</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">करने</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">को</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">कल्याण।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">धन</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">के</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">बदले</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">देह</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">बचा</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">लीजिए</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">प्राण।।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">--</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">भेषज</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">लाये</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">धरा</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">से</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">खोज</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">-</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">खोज</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">भगवान।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">वैद्यराज</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">संसार</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">को</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">देते</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">जीवनदान।।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">--</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">रोग</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">किसी</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">के</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">भी</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">नहीं</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">आये</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">कभी</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">समीप।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">सबके</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">जीवन</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">में</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">जलें</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">हँसी</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">-</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">खुशी</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">के</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">दीप।।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">--</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">मात्र</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">नहीं</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">चेतावनी</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">केवल</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">नहीं</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">रिवाज।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">मना</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">रहे</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">हैं</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">लोग</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">सब</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">दिवस</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">-</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">चिकित्सक</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">आज।।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">--</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">उर</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">के</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">मन्दिर</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">में</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">जलें</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">जगमग</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">-</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">जगमग</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">दीप।</span></b><b><span style="color: blue;"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">कुन्दन</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">जैसी</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">देह</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">को</span></b><b><span style="color: blue;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">चन्दन</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">से</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">लो</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";">लीप।।</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Nirmala UI", "sans-serif";"><o:p></o:p></span></b></span></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-size: medium;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal, "serif";">--</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Arial Unicode MS", "sans-serif";"><o:p></o:p></span></b></span></p></td></tr></tbody></table>डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-86098568404986567902020-03-29T01:00:00.000+05:302020-03-29T05:38:37.692+05:30"जानी-मानी ब्लॉग लेखिका अनीता सैनी का साक्षात्कार"<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: center;">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="border-collapse: collapse; border: none; mso-border-alt: dash-dot-stroked red 3.0pt; mso-border-insideh: 3.0pt dash-dot-stroked red; mso-border-insidev: 3.0pt dash-dot-stroked red; mso-padding-alt: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-yfti-tbllook: 1184;">
<tbody>
<tr>
<td style="border: solid red 3.0pt; mso-border-alt: dash-dot-stroked red 3.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 6.65in;" valign="top" width="638"><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">मित्रों!</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16pt;"><span style="color: blue;">झुँझनू राजस्थान में जन्मी, जयपुर (राजस्थान) की निवासी हिन्दी ब्लॉगिंग की सशक्त लेखिका</span><span style="color: red;"> </span><span style="color: blue;">और <a href="https://charchamanch.blogspot.com/">चर्चा मंच</a> पर ब्लॉगों की चर्चाकार </span></span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16pt;"><a href="https://charchamanch.blogspot.com/">अनीता सैनी</a> का साक्षात्कार पर देखिए -</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEitS0bMu4faNfsd6qfRBiAXnjb8x6xHI0vGx57cn6sCAhozf-2RoznT3RaBVEaq0Bb1gUopbDkbOkPTKQRbxhC7nxJqleyG4ZDeMqwiJ-6JilulH3mnSZA8xBkORshg7AQexZfD4KkNSiTU/s1600/87387524_1589195877884868_7998989101145522176_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="843" data-original-width="807" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEitS0bMu4faNfsd6qfRBiAXnjb8x6xHI0vGx57cn6sCAhozf-2RoznT3RaBVEaq0Bb1gUopbDkbOkPTKQRbxhC7nxJqleyG4ZDeMqwiJ-6JilulH3mnSZA8xBkORshg7AQexZfD4KkNSiTU/s320/87387524_1589195877884868_7998989101145522176_n.jpg" width="306" /></a></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">श्रीमती अनीता सैनी मैं एक अध्यापिका हैं। हिंदी और कम्प्यूटर
साइंस पढ़ाती हैं। इनका एक संयुक्त परिवार है जिसमें शासकीय अधिकारी से लेकर
खेती-किसानी से जुड़े पारिवारिक सदस्य हैं। </span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-FDSBLqSiVqs/Xn6m97kQOvI/AAAAAAACCU4/MMHluDBUluUHshB5ztOBOEQcI0Qpcs0pACLcBGAsYHQ/s1600/87745800_201245581094344_4856402977096728576_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="837" data-original-width="799" height="320" src="https://1.bp.blogspot.com/-FDSBLqSiVqs/Xn6m97kQOvI/AAAAAAACCU4/MMHluDBUluUHshB5ztOBOEQcI0Qpcs0pACLcBGAsYHQ/s320/87745800_201245581094344_4856402977096728576_n.jpg" width="305" /></a></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #e06666;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अनीता जी साहित्य में आपका रुझान कैसे हुआ</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">? </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">आपको कब महसूस हुआ कि आपके भीतर कोई रचनाकार है</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #e06666;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: साहित्य के प्रति मेरा रुझान बचपन से ही रहा
है। आरंभ डायरी-लेखन से हुआ आगे चलकर छोटी-छोटी देशप्रेम की कविताएँ लिखीं जब वे
सराहीं गयीं तब एकांकी / प्रहसन लिखना शुरू किया। जब गुण ग्राहक प्रबुद्ध जनों
ने मनोबल बढ़ाया तब एहसास हुआ कि मेरे भीतर भी कोई रचनाकार है।</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<img src="https://1.bp.blogspot.com/-akzbfUfamoU/Xn6m77dONxI/AAAAAAACCUs/9u2jKsFjL6oMU50J-lOLG3SFMjuZxCb9gCLcBGAsYHQ/s320/87394093_3513161235421127_5751190929964793856_n.jpg" /></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: x-small;"><b>(माँ और बिटिया)</b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अब जरा यह भी बता दीजिए कि आप का आदर्श कौन रहा है</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">? </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">और क्यों रहा है</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">? </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">क्या अब भी आप उसे अपना आदर्श मानते हैं या समय के बहाव के साथ आदर्श
प्रतीकों में बदलाव आया है</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: मेरे स्वर्गीय दादा जी श्री गीगराज साँखला (
जो जाने-माने पशु चिकित्सक थे ) वो आज भी मेरे मेरे आदर्श हैं क्योंकि उन्होंने
ही मुझे ऐसे संस्कार दिये जो जीवन जीने की कला सिखाते हैं।उनके द्वारा रोपे गये
सामाजिक मूल्य मेरे जीवन की धरोहर हैं। प्रकृति और पशु-पक्षियों से उन्हें विशेष
लगाव था जिसका प्रभाव मेरे जीवन पर भी है। </span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">इसलिए </span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">मेरे दादा जी का
कृतित्त्व और व्यक्तित्त्व आज भी मेरे लिये आदर्श बने हुए हैं। वक़्त के साथ
मूल्य बदलते रहते हैं जिन्हें नये सिरे से पुनर्स्थापित किया जाना एक सतत
प्रक्रिया है। समय के साथ आये बदलावों में भी दादा जी द्वारा रोपे गये संस्कार
मुझे आज भी ऊर्जावान बनाये रखते हैं।</span></b></span><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अनीता जी वर्तमान रचनाकारों की पीढ़ी में आप के आदर्श कौन
हैं</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: सच कहूँ तो वर्तमान पीढ़ी के रचनाकारों में
मेरा कोई आदर्श नहीं है चूँकि मैं अभी साहित्य अध्ययन प्रक्रिया से गुज़र रही हूँ
जहाँ कविवर प्रोफ़ेसर अशोक चक्रधर जी एवं कविवर अशोक बाजपेयी जी का सृजन मुझे
बहुत प्रभावित करता है। </span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">आप अपना लेखन स्वांतःसुखाय करती हैं या किसी विशेष
प्रयोजन से करती हैं</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: स्वान्तः सुखाय तो हरेक लेखक / रचनाकार के
साथ स्वतः अप्रत्यक्ष रूप से चिपक जाता है। हाँ</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">विशेष प्रयोजन के विषय
में कहना चाहूँगी कि सृजन के लिये क़लम यदि थाम ही ली है तो उसे क्यों न वक़्त का
सच लिखकर सारगर्भित बनाया जाय। जब कभी आज को भविष्य में आँकने की ज़रूरत हो तो
विभिन्न मुद्दों पर मेरा नज़रिया भी शामिल किया जाय</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ऐसा मेरा मानना है।</span></b></span><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अनीता जी! आप साहित्य की किस विधा को ज्यादा सशक्त मानती
हैं</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: मेरी नज़र में साहित्य की सभी विधाएँ सशक्त
हैं लेकिन मुझे कभी-कभी कविता जनमानस पर अपना प्रभाव संप्रेषित करने में असरदार
नज़र आती है क्योंकि उसमें भाव</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">विचार एवं संवेदना का
मिश्रण व्यक्ति के अंतरमन को झकझोरते हैं।</span></b></span><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">आज एक हिन्दी ब्लॉगर के रूप में आपकी जो पहचान बन रही है
उसमें आप किस रचनाकार के रूप में उभर रही हैं। गीत</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">मुक्तक</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">ग़ज़ल या छन्दमुक्त
लिखने में किस को सहज महसूस मानती हैं</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: दरअसल मेरी पहचान छंदमुक्त लेखन से हुई है
क्योंकि इसमें मैं अपने विचार सँजोने में स्वयं को सहज पाती हूँ। हालाँकि मैं
छंदबद्ध रचनाओं दोहा एवं नवगीत में भी दख़ल रखती हूँ।</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">क्या आप भी यह मानती हैं कि गीत विदा हो रहा है और
छन्दमुक्त या ग़ज़ल तेज़ी से आगे आ रही
है</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">? </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">कारण बताइए।</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: हाँ</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ऐसा मैंने भी आजकल का लेखन पढ़कर महसूस किया है। छंदमुक्त लेखन का रुझान बढ़ने
की वजह है कि आजकल रचनाकार अपना समय और मेहनत दोनों बचाना चाहते हैं अतः ऐसे
लेखन में अपनी समस्त ऊर्जा लगा देते हैं। छंदमुक्त लेखन अँग्रेज़ी कविता लेखन से
प्रभावित है।</span></b></span><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अनीता जी! क्या आप हिंदी और उर्दू को अलग-अलग देखने में
सहमत हैं</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">? </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अगर हाँ तो क्यों</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">?</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: नहीं। मैंने अपने लेखन में इन दोनों भाषाओं
के शब्दों का भरपूर इस्तेमाल किया है। भाव संप्रेषित करने के लिये भाषा को
लचकदार होना ज़रूरी है। भारत में हिंदी</span><span lang="HI" style="font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">उर्दू एवं अँग्रेज़ी भाषाओं के शब्दों को लेखन में प्रचुर स्थान मिला है। </span></b></span><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अनीता जी क्या आप यह मानती हैं कि लोग लेखन से इस लिए
जुड़ रहे हैं क्योंकि ये एक प्रभावी विजिटिंग कार्ड की तरह काम आ जाता है और यश</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">पुरस्कार विदेश यात्राओं के तमाम अवसर उसे इसके जरिए सहज
उपलब्ध होने लगते हैं।</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: हाँ</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">हो सकता है ऐसा कुछ रचनाकारों के लिये संभव है। इस विषय पर मेरे पास अधिक
जानकारी उपलब्ध नहीं है। </span></b></span><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">आज के संदर्भ में कविसम्मेलनों को आप कितना प्रासंगिक
मानते हैं</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">और क्यों</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: आजकल कवि-सम्मलेन राजनीतिक आयोजन हो गये हैं
क्योंकि इनके आयोजकों का किसी विशेष विचारधारा के प्रचार-प्रसार का छिपा हुआ
मक़सद होता है। हालाँकि कवि-सम्मलेन आज भी आकर्षण का केन्द्र बने हुए हैं क्योंकि
वहाँ श्रोताओं को प्रभावित करने के लिये हास्य-व्यंग प्रधान रचनाओं के प्राधान्य
के साथ नया कुछ नहीं होता है।</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अनीता जी! अपने जीवन की किसी महत्वपूर्ण घटना या संस्मरण
का उल्लेख भी तो कीजिए।</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: मेरे विवाहोपरांत एक घटना ने मुझे गंभीर
चिंतन के लिये विवश किया। मेरे दूर के रिश्ते की बहन का पति सेना में था जिसकी
शादी हुए पंद्रह दिन ही हुए थे कि ड्यूटी ज्वाइन करने का आदेश आ गया। लेकिन वक़्त
ने सितम ऐसा ढाया कि तीन दिन बाद ही उस सैनिक की अर्थी गाँव आ गयी। बाद में
मैंने उस बहन के कठिन संघर्ष की मर्मांतक पीड़ा से सराबोर कहानी सुनी जिसे पग-पग
पर समाज के ताने और अपनों की उपेक्षा सहनी पड़ी। मैंने तब महसूस किया कि स्त्रियों
के समक्ष ऐसी चुनौतियों का सामना करने की पर्याप्त क्षमता होनी चाहिए। अतः मैंने
शिक्षा को महत्त्व देते हुए ख़ुद के पैरों पर खड़ा होना अपना स्वाभिमान समझा साथ
ही अन्य स्त्रियों को शिक्षा की ओर प्रेरित किया।</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span style="color: purple;">अनीता जी आपकी सोच से पाठकों को जरूर प्रेरणा मिलेगी। </span> </span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">कृपया पाठकों को यह भी बताइए कि आपकी रचनाएँ अब तक
कहाँ-कहाँ प्रकाशित हो चुकी हैं</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16pt;">अनीता सैनी: मेरे ब्लॉग </span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">'</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><a href="https://www.gungigudiya.com/">गूँगी गुड़िया</a></span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">'
</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">एवं </span></b><b><span style="font-size: 16pt;">'</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><a href="https://www.xn--l1ba6gbho1grdq1k.com/">अवदत अनीता</a></span></b><b><span style="font-size: 16pt;">'
</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">के अतिरिक्त </span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">'</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अमर उजाला काव्य</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">' </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16pt;">पर मेरी रचनाएँ प्रकाशित होती रहती हैं। </span></b></span><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">आपकी दृष्टि में लेखन के लिए पुरस्कार की क्या उपयोगिता</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">है</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">? </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">आजकल लोग गुमनाम लोगों को पुरस्कार देते रहते हैं इससे
किसका भला होता है</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">? </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">रचनाकार का या पुरस्कार
देनेवाले का</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">? </span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: महोदय</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">मैं इस पेचीदा प्रश्न का जवाब देने में अपने आप को सक्षम नहीं पाती। मैं एक
नवोदित रचनाकार हूँ।</span></b></span><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">आपकी अभी तक कितनी कृतियां प्रकाशित हो चुकी हैं</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">? </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">और किन-किन विधाओं में</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 14.0pt;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">आप अपने को मूलतः क्या
मानते हैं-गीतकार ग़ज़लकार या मुक्त साहित्यकार</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: मेरा काव्य-संग्रह </span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">'</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">एहसास के गुंचे</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">' </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अति शीघ्र प्रकाशित होने जा रहा है जिसमें मुख्यतः मुक्त छंद की रचनाएँ हैं।
फिलहाल तो मैं स्वयं को मुक्त-साहित्यकार ही मानती हूँ हालाँकि छंदबद्ध रचनाओं
में दोहा एवं नवगीत लेखन भी करती हूँ। </span></b></span><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अब जरा यह भी बता दीजिए कि लेखन संबंधी आपकी भविष्य की
क्या-क्या योजनाएं हैं</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: यह तो भविष्य पर ही निर्भर है।</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">साहित्य लेखन के अतिरिक्त आपकी अन्य रुचियाँ क्या हैं</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: अध्ययन एवं अध्यापन। </span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अनीता जी! आपको पसन्द क्या है और नापसन्द क्या है</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: सीधी-सादी, सहज प्राकृतिक जीवन शैली पसंद है और
दोहरे मापदंड वाला कृत्रिम जीवन नापसंद है।</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">आप संयुक्त परिवार में रहती हैं या अपने एकल परिवार में</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">?</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: मैं संयुक्त परिवार में अपने सास-ससुर और
बेटा-बेटी के साथ रहती हूँ और पति राजकीय सेवा में हैं।</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">आप ब्लॉगिंग में कब से हैं और ब्लॉग पर आना कैसे हुआ</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-7eY2Q9Zs8p0/Xn6m7vjJm4I/AAAAAAACCUk/LOJTUBNB4qAadSK5lhtFg-g5Egiorl3mwCLcBGAsYHQ/s1600/87460420_1361239340751340_8589396995238526976_n.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="640" height="200" src="https://1.bp.blogspot.com/-7eY2Q9Zs8p0/Xn6m7vjJm4I/AAAAAAACCUk/LOJTUBNB4qAadSK5lhtFg-g5Egiorl3mwCLcBGAsYHQ/s200/87460420_1361239340751340_8589396995238526976_n.jpg" width="132" /></a><span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: मैं ब्लॉगिंग में मई 2018 से हूँ। </span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">'</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">राजस्थान पत्रिका</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">' </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">के साप्ताहिक अंक में एक स्तम्भ के ज़रिये ब्लॉग संबंधी विस्तृत जानकारी मिली
जिसके आधार पर मैंने अपना ब्लॉग तैयार किया और तकनीकी जानकारी उपलब्ध कराने में
बेटे मोहित ने भरपूर सहयोग किया।</span></b></span><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">क्या आप राजनीति में भी रुचि रखती हैं क्या</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">?</span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: नहीं।</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
--</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">अन्त में पाठकों को यह भी बताइए कि आप अपने लेखन के
माध्यम से समाज को क्या संदेश देना चाहती हैं</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: #cc0000;">?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">अनीता सैनी: लेखन हमेशा अस्तित्त्व में बना रहता है अतः
परिवार</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">,</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">समाज</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">देश एवं दुनिया को मूल्याधारित विचार से जोड़ना और
सकारात्मक परिवर्तन के साथ प्रकृति से प्रेम को बढ़ावा देना ही मेरा संदेश जिससे
मानवीय संवेदना का सरोवर सूखने न पाये।</span></b></span><b><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="color: #cc0000;"><b>तो ये थे अनीता सैनी से पूछे गये उनसे जुड़े कुछ सवाल।</b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #cc0000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">आशा है कि पाठक आपके इस साक्षात्कार को पसन्द करेंगे और
उनके स्पष्ट जवाबों से प्रेरणा भी मिलेगी। मैं आपके उज्जवल भविष्य की
कामना करता हूँ।</span></b><b><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b><br />
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16pt;">धन्यवाद अनीता जी!</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">हार्दिक शुभकामनाओं के साथ-</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-family: "inherit" , "serif"; font-size: 14.0pt;">(</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री </span></b><b><span style="font-family: "inherit" , "serif"; font-size: 14.0pt;">'</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">मयंक</span></b><b><span style="font-family: "inherit" , "serif"; font-size: 14.0pt;">') <o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">साहित्यकार एवं समीक्षक</span></b><b><span style="font-family: "inherit" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">टनकपुर-रोड</span></b><b><span style="font-family: "inherit" , "serif"; font-size: 14.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">खटीमा</span></b><b><span style="font-family: "inherit" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">जिला-ऊधमसिंहनगर (उत्तराखण्ड) </span></b><b><span style="font-family: "inherit" , "serif"; font-size: 14.0pt;">262308<o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;">मोबाइल-</span></b><b><span style="font-family: "inherit" , "serif"; font-size: 14.0pt;">7906360576<o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<b><span style="color: blue; font-family: "inherit" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Website.
http://uchcharan.blogspot.com/ <o:p></o:p></span></b></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<b><span style="font-family: "inherit" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><span style="color: blue;">E-Mail .
roopchandrashastri@gmail.com</span><span style="color: #1c1e21;"><o:p></o:p></span></span></b></div>
</div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com24tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-80777250697668411512020-03-19T10:06:00.002+05:302020-03-19T10:06:57.488+05:30आलेख ‘‘हिन्दी संयुक्ताक्षर’’ (डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री ‘मयंक’)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="background: rgb(253, 233, 217); border-collapse: collapse; border: none;"><tbody>
<tr><td style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; border: 6pt solid rgb(128, 100, 162); padding: 0in 5.4pt; width: 462.1pt;" valign="top" width="616"><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-DC2zAxfcU9o/XnL2QvSy-BI/AAAAAAACCRE/b8XrGfkiRUMTtFv12D5X2eb6rW6FqCW5QCLcBGAsYHQ/s1600/28312970_1549060551882215_1548984955_n.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" data-original-height="867" data-original-width="1311" height="211" src="https://1.bp.blogspot.com/-DC2zAxfcU9o/XnL2QvSy-BI/AAAAAAACCRE/b8XrGfkiRUMTtFv12D5X2eb6rW6FqCW5QCLcBGAsYHQ/s320/28312970_1549060551882215_1548984955_n.jpg" width="320" /></a><span style="color: blue;"><b><span lang="EN-IN"><o:p> </o:p></span></b><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">यदि संयुक्ताक्षर शब्द के अर्थ पर ध्यान दें तो संयुक्त + अक्षर। अर्थात् दो या दो से अधिक अक्षरों के मे</span><span class="textexposedshow">ल से बने अक्षरों को संयुक्ताक्षर कहते हैं।</span></b></span></div>
<span style="color: blue;"><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"> </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">देखने में यह आया है कि विद्वानों ने </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">क्ष</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ ‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">त्र</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ ‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">ज्ञ</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">को </span></b></span></span><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;"><span style="color: blue;">तो हिन्दी वर्णमाला में सम्मिलित करके या तो इन्हें प्रिय मान लिया है या इन्हें संयुक्ताक्षर की परिधि से पृथक कर दिया है। यह मैं आज तक समझ नही पाया हूँ। जबकि संयुक्ताक्षरों की तो हिन्दी में भरमार है। फिर</span> </span></b><span class="textexposedshow" style="color: blue;"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow" style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">क्ष</span></b></span><span class="textexposedshow" style="color: blue;"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ ‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow" style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">त्र</span></b></span><span class="textexposedshow" style="color: blue;"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ ‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow" style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">ज्ञ</span></b></span><span class="textexposedshow" style="color: blue;"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ </span></b></span><span class="textexposedshow" style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">को हिन्दी वर्णमाला में क्यों पढ़ाया जा रहा है</span></b></span><span class="textexposedshow" style="color: blue;"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">?</span></b></span><span style="color: blue;"><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;"><br /></span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"> </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">कहने का तात्पर्य यह है कि हिन्दी का ज्ञान प्राप्त करने वाला विद्यार्थी कभी इनकी तह में जाने का प्रयास ही नही करता है। इसीलिए आज इनका उच्चारण भी दूषित हो गया है।</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">क् + ष = क्ष</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">, </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">इसका उच्चारण आज </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">छ</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">ही होने लगा है।</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">त् + र = त्र</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">, </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">इसकी सन्धि पर किसी का ध्यान ही नही है और</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">ज् + ञ = ज्ञ</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">,</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;"> सबसे अधिक दयनीय स्थिति तो </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">ज्ञ</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">की है।</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /><span class="textexposedshow"> ‘‘</span></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">ज्ञ</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">का उच्चारण तो लगभग ९९ प्रतिशत लोग </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">ग्य</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">के रूप में करते हैं। कहने का तात्पर्य यह है कि यह पढ़े-लिखे लोग हिन्दी की वैज्ञानिकता को झुठलाने लगे हैं।</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"> </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">आखिर इस स्थिति का जिम्मेदार कौन हैं</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">?</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"> </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">मैं इसका यदि सीधा-सपाट उत्तर दूँ तो</span></b></span><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"> </span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">इसकी जिम्मेदार केवल और केवल </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">अंग्रेजी</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">है।</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"> </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">उदाहरण के लिए यदि </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">विज्ञान</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">को रोमन अंग्रेजी में लिखा जाये तो </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">VIGYAN </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">विग्यान ही लिखा जायेगा। यही हमारे रोम-रोम में व्याप्त हो गया है।</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">आज आवश्यकता है कि हिन्दी वर्णमाला में से </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">क्ष</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ ‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">त्र</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ ‘‘</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">ज्ञ</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">’’ </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">संयुक्ताक्षरों को बाहर कर दिया जाये। तभी तो संयुक्ताक्षरों का मर्म हिन्दी शिक्षार्थियों की समझ में आयेगा।</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"> </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">तब अन्य संयुक्ताक्षरों के साथ -</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">घ् + र = घ्र</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">, </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">घ् + न = घ्न</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">, </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">ष् + ट = ष्ट</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">, </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">आदि के साथ</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">क + ष = क्ष</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">, </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">त् + र = त्र</span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;">, </span></b></span><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">ज् + ञ = ज्ञ और श् + र = श्र</span></b></span><b><span lang="EN-IN" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Helvetica, sans-serif;"><br /></span></b><span class="textexposedshow"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif;">सिखाने का प्रयास होना चाहिए।</span></b></span></span></td></tr>
</tbody></table>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com10tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-19132371715321970192018-11-19T11:31:00.001+05:302018-11-19T15:41:10.212+05:30समीक्षा "एक फुट के मजनू मियाँ” (समीक्षक-डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="border-collapse: collapse; border: none; mso-border-alt: solid #C00000 6.0pt; mso-border-insideh: 6.0pt solid #C00000; mso-border-insidev: 6.0pt solid #C00000; mso-padding-alt: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-yfti-tbllook: 1184;">
<tbody>
<tr style="mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0; mso-yfti-lastrow: yes;">
<td style="border: solid #C00000 6.0pt; padding: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; width: 462.1pt;" valign="top" width="616"><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: #990000; font-size: x-large;"><b><o:p> </o:p><span style="text-align: left;">“एक फुट के मजनू मियाँ”</span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<a href="https://1.bp.blogspot.com/-fxdbj75r4fw/W_JRfgoaRLI/AAAAAAABxy8/kUTZ7J8NgDIJW8nZpzj46orRqlpxQ7mUgCLcBGAs/s1600/46305270_318298852325380_3750400464030531584_n.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" data-original-height="641" data-original-width="432" height="320" src="https://1.bp.blogspot.com/-fxdbj75r4fw/W_JRfgoaRLI/AAAAAAABxy8/kUTZ7J8NgDIJW8nZpzj46orRqlpxQ7mUgCLcBGAs/s320/46305270_318298852325380_3750400464030531584_n.jpg" width="215" /></a><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> कुछ दिनों पहले मुझे साधना वैद की “एक
फुट के मजनू मियाँ” प्राप्त हुई मैंने सोचा कि शायद ये कोई उपन्यास होगा। लेकिन
जब मैंने इसको खोलकर देखा तो पता लगा कि यह एक बालकृति है। जिसमें बच्चों के
लिए छोटी-छोटी बीस बालोपयोगी लघुकथाएँ संकलित हैं।</span><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> मैंने अपनी साहित्य की लम्बी यात्रा में
यह पाया है कि आजकल बच्चों के लिए बहुत कम साहित्य लिखा जा रहा है। इसीलिए बच्चों
का मन पढ़ाई से ऊबने लगा है और वह टी.वी. के भौंडे धारावाहिकों में उलझकर अपना मनोरंजन
कर रहे हैं।</span><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> इस बालकृति पर चर्चा करने से पहले मैं इसकी
रचयिता श्रीमती साधना वैद के बारे में कुछ बताना चाहता हूँ। इससे पहले भी इनकी
एक पुस्तक “संवेदना की नम धरा पर” प्रकाशित हो चुकी है जिसकी समीक्षा में मैंने
लिखा था- “</span><span lang="HI" style="background: white; color: #1d2129; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">जिसको मन मिला है एक कवयित्री का</span><span style="background: white; color: #1d2129; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;">, </span><span lang="HI" style="background: white; color: #1d2129; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">वो सम्वेदना की प्रतिमूर्ति तो एक
कुशल गृहणी ही हो सकती है। ऐसी प्रतिभाशालिनी कवयित्री का नाम है साधना वैद।
जिनकी साहित्य निष्ठा देखकर मुझे प्रकृति के सुकुमार चितेरे श्री सुमित्रानन्दन
पन्त जी की यह पंक्तियाँ याद आ जाती हैं-</span></b></div>
<b></b><br />
<div style="text-align: center;">
<b><b><span style="color: #cc0000;"><span style="background: white; font-family: "helvetica" , sans-serif; font-size: 16pt;"><span class="textexposedshow">"</span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">वियोगी होगा पहला कवि</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background: white; font-family: "helvetica" , sans-serif; font-size: 16pt;">, </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">हृदय से उपजा होगा गान।</span></span></span></b></b></div>
<b>
<span class="textexposedshow"><div style="text-align: center;">
<b><span style="color: #cc0000;"><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">निकल कर नयनों
से चुपचाप</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background: white; font-family: "helvetica" , sans-serif; font-size: 16pt;">, </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">बही
होगी कविता अनजान।।"</span></span></span></b></div>
</span><span class="textexposedshow"><div style="text-align: justify;">
<b><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="background: white; color: #1d2129; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> आमतौर पर
देखने में आया है कि जो महिलाएँ ब्लॉगिंग कर रही हैं उनमें से ज्यादातर
चौके-चूल्हे और रसोई की बातों को ही अपने ब्लॉगपर लगाती हैं। किन्तु साधना वैद
ने इस मिथक को झुठलाते हुए</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background: white; color: #1d2129; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;">, </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="background: white; color: #1d2129; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">सदैव
साहित्यिक सृजन ही अपने ब्लॉग </span></span><a href="http://sudhinama.blogspot.com/"><span style="color: blue;"><span class="textexposedshow"><span style="background: white; font-family: "helvetica" , sans-serif; font-size: 16pt;">“</span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">सुधिनामा</span></span></span></a><span class="textexposedshow"><span style="background: white; font-family: "helvetica" , sans-serif; font-size: 16pt;"><a href="http://sudhinama.blogspot.com/"><span style="color: blue;">”</span></a> </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="background: white; color: #1d2129; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">में किया है।“</span></span></b></div>
</span></b><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="background: white; color: #1d2129; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> अब </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span style="color: #990000;">“एक फुट के
मजनू मियाँ”</span> की बात करता हूँ जिसमें दादी-नानी के मुँह से सुनी हुई बीस रोचक बाल
कहानियों का उल्लेख है। </span><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> बालकथा संग्रह की शीर्षक कथा “एक फुट के मजनूँ
मियाँ” अपने आप में बहुत रोचक है। जिसमें एक छोटे कद के व्यक्ति ने अपनी पसन्द की
राजकुमारी से शादी करने के लिए एक गाड़ी बनाई थी, जिसका विवरण कथा निम्नवत् दिया
गया है-</span><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span style="color: #990000;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">“एक फुट के मजनूँ मियाँ, दो फुट की
दाढ़ी,</span><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span style="color: #990000;">चूहे जोत चलाते थे, सरकंडे की गाड़ी।“</span></span><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> माना कि यह कथा सत्य से परे बिल्कुल
काल्पनिक है मगर रोचकता से भरपूर है और ऐसी ही कहानी शिशुओं को बहुत पसन्द आती
है।</span><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> बाल कथा <span style="color: #cc0000;">“आलसी-लालची मकड़ी”</span> में मकड़ी
ने गिलहरी, खरगोश, चूहे, छछून्दर, गौरैया, बया, मैना आदि के घर आने-जाने के लिए
जन्माष्टमी के अवसर पर अपने जाले फैला दिये थे और उनमें उसकी खुद की ही टाँगें
फँस गयीं थी। इसी तरह से <span style="color: #990000;">चिड़ा-चिड़िया और बिल्ली, गपोड़शंख, चीँटी और चील, बन्दर
और कछुआ, शेखचिल्ली, आदि </span>सभी दादी नानी की कहानियों में बच्चों को सीख और प्रेरणा
मिलती है।</span><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> <span style="color: blue;">"दिवाली की रात"</span> और <span style="color: blue;">"चलो चलें माँ"</span> कहानियों को
लेखिका साधना बैद ने अपनी कल्पनाशक्ति से स्वयं रचा है। </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> <span style="color: #990000;">"दिवाली की रात"</span> में
लेखिका ने यह समझाने की कोशिश की है कि हम त्यौहारों पर आनन्द जरूर मनायें लेकिन उससे
किसी को भी कष्ट न हो, साथ ही कथा में मानवीय दृष्टिकोण अपनाने की भी सीख दी है। </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> इनकी
दूसरी बालकथा <span style="color: #cc0000;">“चलो चलें माँ”</span> होली के रंगों और कर्कश आवाजों में बजने वाले ढोल
से से होने वाली कठिनाइयों से है। होली के त्यौहार पर बच्चे कुल्हाड़ी लेकर पेड़ काटते हैं जिससे
पर्यावरण तो नष्ट होता ही है साथ ही पेड़ों पर जन्तुओं को घोंसले भी उजड़ जाते
है। अतः इस कथा से यह शिक्षा मिलती है कि त्यौहारों पर हमारी खुशियों से दूसरों
को रंज न हो इसका हमें ध्यान रखना चाहिए।</span><span style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;"> <span style="color: #990000;">“एक फुट के मजनू मियाँ”</span> </span><span lang="HI" style="background: white; color: blue; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">बालकथासंग्रह
को पढ़कर मैंने अनुभव किया है कि लेखिका साधना वैद ने बालकों की रुचियों को ध्यान
में रखकर बालकहानियों की सभी विशेषताओं का जो निर्वहन किया है वह बच्चों के मन
को समझने वाली एक कुशल लेखिका ही कर सकती है। मुझे पूरा विश्वास है कि बच्चे ही
नहीं अपितु बड़े भी </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #cc0000;">“एक फुट के
मजनू मियाँ”</span> </span><span lang="HI" style="background: white; color: blue; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">बालकथासंकलन को पढ़कर अवश्य लाभान्वित होंगे और यह कृति समीक्षकों
की दृष्टि से भी उपयोगी सिद्ध होगी।</span></b></div>
<b></b><br />
<div style="text-align: center;">
<b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 14.0pt;"> “एक फुट के मजनू मियाँ” <span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-size: 16pt;">बालकथासंकलन
को आप लेखिका के पते</span><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></span><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">– श्रीमती साधना
वैद, </span></b></b></div>
<b>
<span style="color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"><div style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16pt;"><span style="background: white;">33/23, </span></span><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">आदर्श नगर</span><span style="background: white; font-size: 16pt;">, </span><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">रकाबगंज</span><span style="background: white; font-size: 16pt;">, </span><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">आगरा (उ.प्र.) </span></b></div>
</span></b><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm;">
</div>
<div style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">से प्राप्त कर सकते
हैं। </span></b></div>
<div style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">इनका सम्पर्क नम्बर - </span><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;">09319912798
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">तथा</span><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b></div>
<b></b><br />
<div style="text-align: center;">
<b><b><span style="color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"><span style="background: white;">E-Mail . sadhana.vaid@gmail.com </span></span><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">है।</span><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b></b></div>
<b>
<span style="color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"><div style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: 16pt;"><span style="background: white;">100 </span></span><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">पृष्ठों की
सजिल्द पुस्तक का मूल्य </span></b></div>
<div style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">मात्र रु. 300</span><span style="background: white; font-size: 16pt;">/- </span><span lang="HI" style="background: white; font-family: "mangal" , serif; font-size: 16pt;">है।</span></b></div>
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span style="-webkit-text-stroke-width: 0px; float: none; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;">दिनांकः </span></span><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">19</span><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;">-</span><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">11</span><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;">-201</span><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">8</span><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b><br />
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: right;">
<b><span style="color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"><br />
<span style="background: white;"><span style="-webkit-text-stroke-width: 0px; float: none; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;">(</span></span></span></b><b><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री </span></b><b><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">मयंक</span></b><b><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;">’)</span></b><b><span style="color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"><br style="-webkit-text-stroke-width: 0px; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;" />
</span></b><b><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span style="-webkit-text-stroke-width: 0px; float: none; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;">कवि एवं साहित्यकार</span></span></b><b><span style="color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"><br style="-webkit-text-stroke-width: 0px; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;" />
</span></b><b><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span style="-webkit-text-stroke-width: 0px; float: none; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;">टनकपुर-रोड</span></span></b><b><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">खटीमा</span></b><b><span style="color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"><br style="-webkit-text-stroke-width: 0px; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;" />
</span></b><b><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span style="-webkit-text-stroke-width: 0px; float: none; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;">जिला-ऊधमसिंहनगर
(उत्तराखण्ड) </span></span></b><b><span style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;">262 308</span></b><b><span style="color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"><br style="-webkit-text-stroke-width: 0px; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;" />
<span style="background: white;"><span style="-webkit-text-stroke-width: 0px; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;">E-Mail . roopchandrashastri@gmail.c</span><wbr style="-webkit-text-stroke-width: 0px; background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; font-style: normal; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: left; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 2; word-spacing: 0px;"></wbr><span style="-webkit-text-stroke-width: 0px; float: none; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;">om</span></span><br style="-webkit-text-stroke-width: 0px; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;" />
<span style="background: white;"><span style="-webkit-text-stroke-width: 0px; float: none; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;">Website. </span></span></span></b><b><span style="font-size: 16.0pt;"><a data-lynx-mode="asynclazy" data-lynx-uri="https://l.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fuchcharan.blogspot.com%2F%3Ffbclid%3DIwAR13ySAIIGHW2tnK5EaXzOTI8XX9JsWA6Ow231kAbBZpjmo7I_DOUmXZOkc&h=AT0ZtfUuSFHOsXPibF1TpNSnibalOl12dWV0XQEGkTsqq_fJjSSE8VxPJKJexawJmXSqSJrdhtpjqqKiNzEFhl8IbhOO8WSi4XPJa8EaxO3Mnbw7mU2rn0Aa9LUq1Yodf0Iqr27lDKRZEgDtR0XmMBCW" href="https://uchcharan.blogspot.com/?fbclid=IwAR13ySAIIGHW2tnK5EaXzOTI8XX9JsWA6Ow231kAbBZpjmo7I_DOUmXZOkc" style="-webkit-text-stroke-width: 0px; cursor: pointer; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; widows: 2; word-spacing: 0px;" target="_blank"><span style="background: white; color: #365899; font-family: "inherit" , "serif";">http://</span><wbr></wbr><span style="background: white; color: #365899; font-family: "helvetica" , "sans-serif";"></span><span style="display: inline-block;">uchcharan.blogspot.com/</span></a></span></b><b><span style="color: #1c1e21; font-family: "helvetica" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt;"><br style="-webkit-text-stroke-width: 0px; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;" />
<span style="background: white;"><span style="-webkit-text-stroke-width: 0px; float: none; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; orphans: 2; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; widows: 2; word-spacing: 0px;">Mobile No. </span></span></span></b><b><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 16.0pt;">7906360576</span><span lang="HI" style="background: white; color: #1c1e21; font-size: 16pt;"><span style="font-family: "helvetica" , sans-serif;"> </span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<br /></div>
</td>
</tr>
</tbody></table>
<br />
<br /></div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com7tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-90173799070048240502018-07-01T10:14:00.000+05:302018-07-01T10:14:07.554+05:30‘स्मृति उपवन’ संस्मरण साहित्य की अपूर्व निधि (डॉ. महेन्द्र प्रताप पाण्डेय)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="background: #C2D69B; border-collapse: collapse; border: none; mso-background-themecolor: accent3; mso-background-themetint: 153; mso-border-alt: solid windowtext 6.0pt; mso-border-insideh: 6.0pt solid windowtext; mso-border-insidev: 6.0pt solid windowtext; mso-padding-alt: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-yfti-tbllook: 1184;">
<tbody>
<tr style="mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0; mso-yfti-lastrow: yes;">
<td style="border: solid windowtext 6.0pt; padding: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; width: 462.1pt;" valign="top" width="616">
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 26.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="color: #990000;">संस्मरण साहित्य की अपूर्व निधि</span></span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 26.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 18.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="color: blue;">डॉ. महेन्द्र प्रताप पाण्डेय</span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3QhtP9qptOI5RyuuAp7punZvn6j_nPA8N1MhASXYu9ax8IXjgZZ4He_834NZ9Kx-Ck7Vihc8cVkzoXqDfojW-k-GR-QTxkDRwTUKVIbUw6Py6kyW6yXxmgKoD-WhNCywfDCkUyLXvcfhm/s1600/_s_u__.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1013" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3QhtP9qptOI5RyuuAp7punZvn6j_nPA8N1MhASXYu9ax8IXjgZZ4He_834NZ9Kx-Ck7Vihc8cVkzoXqDfojW-k-GR-QTxkDRwTUKVIbUw6Py6kyW6yXxmgKoD-WhNCywfDCkUyLXvcfhm/s640/_s_u__.jpg" width="404" /></a></b></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
</div>
</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="background: #C2D69B; border-collapse: collapse; border: none; mso-background-themecolor: accent3; mso-background-themetint: 153; mso-border-alt: solid windowtext 6.0pt; mso-border-insideh: 6.0pt solid windowtext; mso-border-insidev: 6.0pt solid windowtext; mso-padding-alt: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-yfti-tbllook: 1184;"><tbody>
<tr style="mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0; mso-yfti-lastrow: yes;"><td style="border: solid windowtext 6.0pt; padding: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; width: 462.1pt;" valign="top" width="616"><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> <span style="color: blue;"> हिन्दी साहित्य की विभिन्न विधाओं पर आधिपत्य रखनेवाले डॉ. </span></span></b><span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">रूपचन्द्र शास्त्री </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मयंक</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">जी की संस्मरण
आधारित पुस्तक </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">स्मृति उपवन</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">की पाण्डुलिपि मेरे
समक्ष है। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मयंक</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">जी ने अभी तक आठ
पुस्तकों का प्रकाशन किया है उन सभी पुस्तकों के विषय विभिन्न सामाजिक सरोकारों</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">परिवर्तनों</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">सुधारों तथा मनरंजन
पर आधारित रहे हैं, कई अच्छे गीतों की रचना भी आपने की है परन्तु आज जिस
पाण्डुलिपि की बात मैं कर रहा<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>हूँ वह
अपने में अलग विधा है तथा हिन्दी प्रेमियों</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">शोथार्थियों हेतु
उपयोगी होगी। हिन्दी साहित्य की सबसे लचकदार विधा संस्मरण को कहा गया है।
अनेकानेक साहित्यकारों तथा महापुरुषों ने अपने जीवन के अनेक स्वणर्णिम पलों को
गद्य की इस विधा द्वारा प्रस्तुत किया है</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">सम्प्रति अतीत की
स्मृतियों को बड़े ही आत्मीयता के साथ कल्पना से दूर रहकर डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री
</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मयंक</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ने </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">स्मृति-उपवन</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">का सृजन किया है
जिसके भाग एक में बाबा नागार्जुन के साथ बिताए पलों को बड़ी ही आत्मीयता के साथ
साहित्य प्रेमियों के समक्ष रखने का सार्थक प्रयास किया है। तत्कालीन छायाचित्र
भी उन घटनाओं को प्रामाणिक सिद्ध करते हैं। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>बाबा
नागार्जुन एक कवि नहीं बल्कि एक विचारक भी थे। हिन्दी साहित्य लेखन में त्रुटियों
से परे रहने की शिक्षा</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">क्रान्तिकारी विचारों की प्रकृति के साथ तादात्म्य तथा
जनता के शोषण संकट आदि को परोसने में उन्होंने एक नया कौशल दिखाया। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>डॉ.
रूपचन्द्र शास्त्री </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मयंक</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">जी ने बाबा
नागार्जुन द्वारा प्रेषित पत्रों को तथा उनके द्वारा समय-समय पर वाचन की जाने
वाली विशेष कविताओं को उल्लेखित कर साहित्य प्रेमियों पर उपकार किया है। बाबा की
बहुत सी कविताओं का सही अर्थ तो मैंने भी मयंक जी का संग-साथ पाकर ही जाना है।
छायावादी कवियों की श्रृंखला में </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">कई दिनों तक चूल्हा
रोया...</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">तथा </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">आए दिन बहार के</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">शीर्षक की कविता में जल-संकट और अकाल का वर्णन सरलतम
रूप में बाबा जी ने किया है जिसे </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मयंक</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">जी ने </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">स्मृति-उपवन</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">में विशेष स्थान
दिया है। बाबा की श्रेष्ठतम कविता </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">बादल को घिरते देखा
है</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">का पुस्तक में संपूर्ण प्रकाशन किया गया है। बाबा नागार्जुन के लिए
समर्पित </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मयंक</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">जी द्वारा लिखा
संस्मरण </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">बाबा को
लिखते देखा है</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">बहुत ही रोचक है और उम्र के अंतिम पड़ाव तक भी
साहित्यकार को लिखते रहने की प्रेरणा देता है। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>बाबा
नागार्जुन के साथ बिताए गए लेखक के स्वर्णिम पल और उनके साथ को स्मरण कराते
छायाचित्र ही </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">स्मृति उपवन</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">के सृजन के कारक बने
हैं जो हिन्दी प्रेमियों को नवल दिशा प्रदान करने में सक्षम है। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मयंक</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">जी सौभाग्यशाली हैं
कि उन्होंने बाबा के साथ रहकर हिन्दी साहित्य की विभिन्न बारीकियाँ सीखीं।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><span style="color: blue;">--<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>संस्मरणों
की द्वितीय श्रृंखला में मयंक जी ने अपने जीवन के सुखद क्षणों को पाठकों के
समक्ष रखने का सपफल प्रयास किया है। कुछ श्रेष्ठ संस्मरणों में लक्ष्मीनारायण
मिश्र के साथ बातचीत</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">, ‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">लंगूर का पालतू कुत्ते टॉमी को थप्पड़ मारना</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’, ‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">जूली का पिल्लू और
उसकी स्वामीभक्ति</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">जीवन्त दृश्य उपस्थित करते हैं। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">बाल साहित्यकार की परिभाषा</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’, ‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">सीनाजोरी</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">संस्मरण के साथ-साथ
कहानी कला शिल्प के भी बेजोड़ उदाहरण हैं और हास्य का भान भी कराते हैं जिसके
कारण रोचकता बढ़ जाती है। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>एक
मजदूर और पढ़े-लिखे शिक्षक की योग्यता रखने वाले व्यक्ति के बीच का तुलनात्मक
अध्ययन बेरोजगारी का भयावह परिणाम </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मनमाना का मनमाना
दाम</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">संस्मरण में उदाहरण शैली के तौर पर देखने को मिलता है। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">माँ-बाप का
सान्निध्य</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’, ‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">वनसंरक्षण</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">तथा </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">पिताजी की बाहों की
ताकत</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">संस्मरण उल्लेखनीय है</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">तो वहीं माता-पिता
की कमी का एहसास<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>कराते </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">पिताजी विदा हो गए</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">तथा </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मेरी प्यारी माँ</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">के संस्मरण बहुत
मार्मिक हैं जो पाठकों को सेवाभावी और रिश्तों को समझने तथा सम्मान देने का
संदेश देते हैं। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">तोते का बलिदान</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’, ‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">भूख</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’, ‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">बचपन बड़ा अजीब</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">संस्मरण लेखन की
सरलता के कारण बाल कहानियाँ जैसे लगते हैं।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>मयंक
जी ने </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">स्मृति उपवन</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">में हर वर्ग के
पाठकों का ध्यान रखा है अन्धविश्वास को दूर करने में </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">भय का भूत</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’, ‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">आशा की एक किरण</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">एक गंभीर चिन्तन का
परिणाम है जो सांसारिकता का बोध कराता है और </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">शर्माना नहीं चाहिए</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">एक प्रेरक प्रसंग का
कार्य करता है। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">दादीजी प्रसाद दे दो</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">बाल मनोभावों को
बताने में पूर्णरूपेण सक्षम है। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>डॉ.
रूपचन्द्र शास्त्री </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मयंक</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">के संस्कारों में
अतिथि देवो भवः है जिसका पूरा-पूरा प्रभाव उनकी धर्मपत्नी</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">पौत्र-पौत्री तथा
पुत्रों-पुत्रवधुओं पर भी पड़ा है। बाबा नागार्जुन सरीखे अनेक साहित्यकार मयंक जी
के सदन में आए</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ब्लॉगरमीट और अन्तर्राष्ट्रीय दोहाकार समागम कार्यक्रम
के सम्मानसमारोह के साक्षी बने। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">स्मृति उपवन</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">के द्वारा पुराने
तथा अविकसित खटीमा का साहित्यिक और भौगोलिक<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>परिदृश्य पाठकों तक पहुँचेगा</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">साथ ही बाबा
नागार्जुन की बात </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">बूढ़े लोगों को अपना अनुभव सुनाने की ललक होती है</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">तथा </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">नई पीढ़ी के लोग
पुराने लोगों के पास बैठना नहीं चाहते</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">भी पाठकों के मन में
उत्प्रेरक का काम करेगी।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>आशा
करता हूँ कि इस व्यस्ततम डिजिटल दुनिया में जहाँ बच्चे अपनी ही दुनिया में खोए
होते हैं वह बुजुर्गों के अनुभवों का लाभ लेने की कोशिश करेंगे यही लेखक मयंक जी
के </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">स्मृति उपवन</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">का शुभ-मधुर परिणाम
होगा। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>कुल
मिलाकर यह संस्मरण संग्रह अपने में रोचकता लिए हुए है। इसकी सरलतम भाषा शैली और
दुर्लभ चित्रों का समावेश पाठकों को साहित्य लेखन के प्रति रुचि तो पैदा करेगा
ही</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">साथ ही पुस्तकों के पठन हेतु भी आनन्ददायी शिक्षा प्रदान करेगा। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">स्मृति उपवन</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">संस्मरण संग्रह के
लिए डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">मयंक</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">’ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">जी को उनके यशस्वी
लेखन के लिए असीम-अनन्त और अशेष हार्दिक शुभकामनाएँ तथा कोटिशः बधाइयाँ। मुझे
पूरा विश्वास है कि उनका यह संकलन समीक्षकों की कसौटी पर भी खरा उतरेगा।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">सद्भावी</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">डॉ. महेन्द्र प्रताप पाण्डेय</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">अध्यापक-हिन्दी</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">राज. उ. मा. विद्यालय</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: right;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">बिरिया मझोला </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">(</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">खटीमा)</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="color: blue;">जिला-ऊधम सिंह नगर</span></span></b></div>
</td>
</tr>
</tbody></table>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-63162418857762976652016-07-10T17:49:00.001+05:302016-07-10T17:49:12.531+05:30समीक्षा "मुखर होता मौन-ग़ज़ल संग्रह" (समीक्षक-डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="background: #D6E3BC; border-collapse: collapse; border: none; mso-background-themecolor: accent3; mso-background-themetint: 102; mso-border-alt: solid windowtext 6.0pt; mso-border-insideh: none; mso-border-insidev: none; mso-padding-alt: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-yfti-tbllook: 1184;">
<tbody>
<tr>
<td style="border: solid windowtext 6.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 6.65in;" valign="top" width="638">
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: #990000; font-size: x-large;"><b><span style="font-family: Mangal, serif;">"मुखर होता मौन" ग़ज़ल संग्रह</span></b><span style="font-family: Arial, sans-serif;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span style="font-family: Mangal, serif;"><span style="color: #990000; font-size: x-large;">मेरी नज़र से</span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-5VRwKs31dGM/V4I6rjkzwGI/AAAAAAABdLY/ePox-DVYQpoAajaG8K7FR395ekNQbWDCQCLcB/s1600/DSC_0587.JPG" imageanchor="1" style="background-color: #d6e3bc; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 32px; line-height: normal; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://2.bp.blogspot.com/-5VRwKs31dGM/V4I6rjkzwGI/AAAAAAABdLY/ePox-DVYQpoAajaG8K7FR395ekNQbWDCQCLcB/s400/DSC_0587.JPG" width="262" /></a></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">"</span></b><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">वियोगी होगा पहला कवि</span></b><b><span style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, <span lang="HI">हृदय से उपजा होगा गान।</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">निकल कर नयनों से चुपचाप</span></b><b><span style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, <span lang="HI">बही होगी कविता अनजान।।</span></span></b><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">"</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">आमतौर पर देखने में आया
है कि जो महिलाएँ लेखन कर रही हैं उनमें से ज्यादातर चौके-चूल्हे और रसोई की
बातों को ही अपने ब्लॉगपर लगाती हैं। किन्तु</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">इन सबसे हटकर श्रीमती रेखा लोढ़ा </span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">‘<span lang="HI">स्मित</span>’<span lang="HI">
ने इस मिथक को झुठलाते हुए</span>, <span lang="HI">अपनी दैनिकचर्या में से कीमती समय
निकाल कर उम्दा साहित्य स्रजन किया है।</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">कुछ समय पूर्व मुझे डाक
द्वारा इनका ग़ज़ल संग्रह </span></span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">मुखर होता मौन</span>”</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> प्राप्त हुआ। पुस्तक के नाम और आवरण ने मुझे
प्रभावित किया और मैं इसको पढ़ने के लिए स्वयं को रोक न सका। जबकि इससे पूर्व
में प्राप्त हुई कई मित्रों की कृतियाँ मेरे पास समीक्षा के लिए कतार में हैं।</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">रेखा लोढ़ा </span>‘<span lang="HI">स्मित</span>’<span lang="HI"> ने अपने ग़ज़ल संग्रह</span> </span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">मुखर होता मौन</span>”</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> में यह सिद्ध कर दिया है कि वह न केवल एक
कवयित्री है बल्कि शब्दों की कुशल</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">चितेरी भी हैं।</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
इन्होंने अपने आत्मकथ्य में लिखा है-</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> “मेरे घर-परिवार में दूर-दूर तक
कोई लेखक या कवि नहीं हुआ। हाँ, साहित्य प्रेमी, रसिक-पाठक अवश्य मिल जायेंगे।
फिर पता नहीं कहाँ से ये अंकुर मुझमें फूटा। माँ शारदा की विशेष कृपादृष्टि ही
थी मुझ अकिंचन पर।...”</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
कवयित्री ने अपनी पहली ग़ज़ल में </span></b><b style="background-color: #d6e3bc; line-height: 30.8px;"><span style="color: blue; font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">“<span lang="HI">मुखर होता मौन</span>”</span></b><b style="line-height: 23.1pt;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> की शीर्षक रचना को स्थान दिया है-</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">"</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">मिटे आज मन से मिरे फासले हैं</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">मुझे मौन अपने बहुत सालते हैं </span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">कही-अनकही भी रही फाँस बनकर</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">मुखर मौन फिर आज होने लगे हैं"</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: left;">
<b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> कवयित्री ने</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">अपने काव्यसंग्रह की
मंजुलमाला में एक सौ चवालीस पृष्ठ के इस संग्रह में 134 उम्दा ग़जलों के मोतियों
को पिरोया है जिनमें</span> <span lang="HI">जन-जीवन से जुड़ी हुई समस्याओं
की</span></span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> संवेदनाओं</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">पर</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">तो</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">अपनी</span> <span lang="HI">अपनी ग़ज़ले
प्रस्तुत की</span> <span lang="HI">हैं</span></span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">साथ ही</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">नदी, समन्दर, बादल, चाँद-सितारे, आँसू,
पीड़ा, माँ दोस्ती, छल-फरेब आदि</span></span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">लौकिक और अलौकिक</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">उपादानों</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">को</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">भी</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">अपनी</span></span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ग़ज़लों</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">का</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">विषय</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">बनाया</span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b style="line-height: 23.1pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">है।</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">इसके</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">अतिरिक्त</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">प्रेम</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">के</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">विभिन्न</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">रूपों</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">को</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">भी</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">उनकी</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">रचनाओं</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">में</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">विस्तार</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">मिला है।</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">सितारों में दुनिया बसाई हुई</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">जमीनी हकीकत भुलाई हुई</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">पता है नहीं कल रहें या नहीं</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">बरस सौ की दौलत जमाई हुई</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">...</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">अदावत करें या बगावत करें</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">सिला प्यार का बेवफाई हुई”</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">मुखर होता मौन</span>”<span lang="HI"> </span></span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ग़ज़ल संग्रह में कवयित्री ने </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">लो उतरने लगीं झूठ की तख्तियाँ</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> में अपनी अपनी व्यथा को कुछ इस प्रकार अपने
शब्द दिये हैं-</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.5pt; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">“हार कर हैसलो से चली आँधियाँ</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 12.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">लो उतरने लगीं झूठ की तख्तियाँ</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">यूँ न
निकलो सनम सज-सँवर कर कहीं</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">गिर न
जाये कहीं हम पे ये बिजलियाँ</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-indent: .5in;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">अतुकान्त रचनाओं की अपेक्षा छन्दबद्ध लिखना बहुत कठिन होता है।
लेकिन जहाँ तक मुझे ज्ञात है कवयित्री ने अपनी सभी रचनाएँ छन्दबद्ध ही लिखीं
हैं, वो चाहे दोहे हों, गीत हो या ग़जलें हो। देखिए उनकी इस ग़ज़ल की बानगी-</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">लोग वो जो वफा नहीं करते</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">प्यार उनके फला नहीं करते</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">राह में सत्य की चले जो भी</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">खार से वो रुका नहीं करते</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">...</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">हार जिन पर सदा रहा माँ का</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">मुस्किलों से डरा नहीं करते”</span></b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.5pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">समाज में व्याप्त हो रहे
आडम्बरों पर भी करीने के साथ चोट करने में कवयित्री ने कोई कोताही नहीं की है-</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">अभी तीर हमने चलाया कहाँ है</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">अभी सच से परदा उठाया कहाँ है</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">जलाते रहे है फ़कत पुतले ही हम</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">कि रावण बताओ मिटाया कहाँ है”</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">जन्मदात्री माता के प्रति
कवयित्री ने अपनी वचनबद्धता व्यक्त करते हुए लिखा है-</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">भले नाराज़ हो पर वो अजीयत दे
नहीं सकती</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">हमें तो माँ किसी भी हाल नफरत दे नहीं सकती”</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">ग़ज़लों का काव्यसौष्ठव
का बड़ा ही नाज़ुक होता है जिसका निर्वहन कवयित्री ने कुशलता के साथ किया है-</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">रात-दिन ये दिल जला क्या फायदा</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">राज़ तुमसे ही रहा क्या पायदा</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">सात जब देना नहीं था दूर तक</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">कुछ कदम चलकर हुआ क्या फायदा”</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ग़ज़ल की सबसे बड़ी खासियत यह होती है कि इसके
हरेक अशआर में वार्तालाप यानी बातचीत होती है। अगर बातचीत का यह सिलसिला नहीं
है तो ग़ज़ल बेमानी होजाती है। इस बात का कवयित्री ने अपनी प्रत्येक ग़ज़ल में
ध्यान रखा है।</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center; text-indent: 0.5in;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">महफिलें यूँ ही सजाया कीजिए</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center; text-indent: 0.5in;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">बज़्म से मेरी न जाया कीजिए</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center; text-indent: 0.5in;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">याद काफी है सताने को हमें</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center; text-indent: 0.5in;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">अब न हमको यूँ सताया कीजिए”</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">मुखर होता मौन</span>”</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> काव्यसंकलन</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">को पढ़कर मैंने अनुभव
किया है कि कवयित्री रेखा लोढ़ा </span>‘<span lang="HI">स्मित</span>’<span lang="HI"> ने भाषिक सौन्दर्य के अतिरिक्त कविता और शृंगार की सभी विशेषताओं का
संग-साथ लेकर जो निर्वहन किया है वह अत्यन्त सराहनीय है।</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">मुझे पूरा विश्वास है कि पाठक</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">मुखर होता मौन</span>”</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> काव्यसंकलन</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">को पढ़कर अवश्य लाभान्वित
होंगे और यह कृति समीक्षकों की दृष्टि से भी उपादेय सिद्ध होगी।</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“<span lang="HI">मुखर होता मौन</span>”</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> ग़ज़ल संग्रह</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <span lang="HI">को आप कवयित्री के पते</span> </span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">सी-207, आलोक स्कूल रोड, सुभाष नगर</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">भीलवाड़ा (राजस्थान) 311001 </span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">दूरभाष– 01482-265044 तथा</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">मोबाइल नम्बर- 09829610939</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">E-Mail . </span></b><b><span style="color: red; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><a href="mailto:rekhalodhasmit@gmail.com">rekhalodhasmit@gmail.com</a></span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 18.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">है।</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">बोधि प्रकाशन, जयपुर द्वारा</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">पेपरबैक में छपी 144 पृष्ठों की पुस्तक का
मूल्य मात्र रु. 125</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">/- <span lang="HI">है।</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">दिनांकः 11-07-2016</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
(<span lang="HI">डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री</span> </span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">‘</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">मयंक</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">’</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">)</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
<span lang="HI">कवि एवं साहित्यकार</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
<span lang="HI">टनकपुर-रोड</span>, <span lang="HI">खटीमा</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
<span lang="HI">जिला-ऊधमसिंहनगर (उत्तराखण्ड) 262 308</span></span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">E-Mail . <span style="color: red; text-decoration: none; text-underline: none;"><a href="mailto:roopchandrashastri@gmail.com">roopchandrashastri@gmail.com</a></span></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Website.
http://uchcharan.blogspot.com.</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">फोन/फैक्सः 05943-250203</span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 23.1pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: right;">
<b><span style="color: #131313; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Mobile No. 9997996437, 7417619828</span></b><span style="background-color: transparent; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 24pt; line-height: 115%; text-align: center;"> </span></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-9672111043752968152016-05-21T17:29:00.003+05:302016-05-21T17:29:44.234+05:30"गौतम बुद्ध का मध्यम मार्ग"<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="background: rgb(229, 184, 183); border-collapse: collapse; border: none;"><tbody>
<tr><td style="background: #EAF1DD; border: double #984806 15.0pt; mso-background-themecolor: accent3; mso-background-themetint: 51; mso-border-alt: triple #984806 15.0pt; mso-border-themecolor: accent6; mso-border-themecolor: accent6; mso-border-themeshade: 128; mso-border-themeshade: 128; padding: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; width: 478.8pt;" valign="top" width="638"><div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.8pt; margin: 6pt 0cm; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqo8Kf0NJ7pNuszB0Uic2AxJafuBvnV5MjdNXE4AiCaFSN98rRokhN4jUSb9MDG6H_yOsszRQcCMQ1laE7murBg8EyitDvcovfEHe2aEBF10mDjq3uymgcjv-daQLyD71b62wjcjlPKPRH/s1600/180_hindi_font_shayari132.jpg" imageanchor="1" style="line-height: normal; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqo8Kf0NJ7pNuszB0Uic2AxJafuBvnV5MjdNXE4AiCaFSN98rRokhN4jUSb9MDG6H_yOsszRQcCMQ1laE7murBg8EyitDvcovfEHe2aEBF10mDjq3uymgcjv-daQLyD71b62wjcjlPKPRH/s1600/180_hindi_font_shayari132.jpg" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.8pt; margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; margin-top: 6.0pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">भगवान बुद्ध
ने लोगों को मध्यम मार्ग का उपदेश किया। उन्होंने दुःख</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">उसके कारण और निवारण के लिए अष्टांगिक मार्ग सुझाया। उन्होंने अहिंसा पर
बहुत जोर दिया है। उन्होंने यज्ञ और पशु-बलि की निंदा की। बुद्ध के उपदेशों का
सार इस प्रकार है -</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l3 level1 lfo1; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">सम्यक ज्ञान</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<table border="0" cellpadding="0" class="MsoNormalTable" style="background: white; mso-cellspacing: 1.5pt; mso-yfti-tbllook: 1184;"><tbody>
<tr><td style="padding: .75pt .75pt .75pt .75pt;" valign="top"><div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; margin-top: 6.0pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">बुद्ध के
अनुसार धम्म है: -</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l0 level1 lfo2; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जीवन की पवित्रता बनाए रखना</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l0 level1 lfo2; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जीवन में पूर्णता प्राप्त करना</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l0 level1 lfo2; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">निर्वाण प्राप्त करना</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l0 level1 lfo2; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">तृष्णा का त्याग</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l0 level1 lfo2; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">यह मानना कि सभी संस्कार अनित्य हैं</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l0 level1 lfo2; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">कर्म को मानव के नैतिक संस्थान का आधार
मानना</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
</td><td style="padding: .75pt .75pt .75pt .75pt;" valign="top"><div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; margin-top: 6.0pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">बुद्ध के
अनुसार अ-धम्म है: -</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l1 level1 lfo3; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">परा-प्रकृति में विश्वास करना</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l1 level1 lfo3; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">आत्मा में विश्वास करना</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l1 level1 lfo3; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">कल्पना-आधारित विश्वास मानना</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l1 level1 lfo3; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">धर्म की पुस्तकों का वाचन मात्र</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
</td></tr>
</tbody></table>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.8pt; margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; margin-top: 6.0pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">बुद्ध के
अनुसार सद्धम्म क्या है: -</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<table border="0" cellpadding="0" class="MsoNormalTable" style="background: white; text-align: right;"><tbody>
<tr><td style="padding: .75pt .75pt .75pt .75pt;" valign="top"><div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; margin-top: 6.0pt;">
<b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">1. </span></b><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जो धम्म
प्रज्ञा की वृद्धि करे--</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l4 level1 lfo4; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जो धम्म सबके लिए ज्ञान के द्वार खोल दे</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l4 level1 lfo4; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जो धम्म यह बताए कि केवल विद्वान होना
पर्याप्त नहीं है</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l4 level1 lfo4; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जो धम्म यह बताए कि आवश्यकता प्रज्ञा
प्राप्त करने की है</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
</td><td style="padding: .75pt .75pt .75pt .75pt;" valign="top"><div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; margin-top: 6.0pt;">
<b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">2. </span></b><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जो धम्म
मैत्री की वृद्धि करे--</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l2 level1 lfo5; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जो धम्म यह बताए कि प्रज्ञा भी पर्याप्त
नहीं है</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">इसके साथ
शील भी अनिवार्य है</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l2 level1 lfo5; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जो धम्म यह बताए कि प्रज्ञा और शील के
साथ-साथ करुणा का होना भी अनिवार्य है</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l2 level1 lfo5; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जो धम्म यह बताए कि करुणा से भी अधिक
मैत्री की आवश्यकता है।</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
</td><td style="padding: .75pt .75pt .75pt .75pt;" valign="top"><div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; margin-top: 6.0pt;">
<b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">3. </span></b><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जब वह सभी
प्रकार के सामाजिक भेदभावों को मिटा दे</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l5 level1 lfo6; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जब वह आदमी और आदमी के बीच की सभी दीवारों
को गिरा दे</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l5 level1 lfo6; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जब वह बताए कि आदमी का मूल्यांकन जन्म से
नहीं कर्म से किया जाए</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 16.8pt; margin-bottom: 1.2pt; margin-left: 19.2pt; mso-list: l5 level1 lfo6; mso-margin-top-alt: auto; tab-stops: list 36.0pt; text-indent: -18.0pt;">
<span style="color: #252525; font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol; mso-fareast-language: EN-IN;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: #252525; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जब वह आदमी-आदमी के बीच समानता के भाव की
वृद्धि करे</span></b><b><span style="color: #252525; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
</td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: right;">
<span style="font-size: xx-small;">(विकीपीडिया से साभार)</span></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-4254517861483247702016-02-09T16:52:00.000+05:302016-02-09T16:52:30.061+05:30संस्मरण "ब्लॉगिंग के पुरोधा अविनाश वाचस्पति को नमन"<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="border-collapse: collapse; border: none; mso-border-alt: solid windowtext 6.0pt; mso-border-insideh: 6.0pt solid windowtext; mso-border-insidev: 6.0pt solid windowtext; mso-padding-alt: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-yfti-tbllook: 1184;">
<tbody>
<tr>
<td style="border: solid windowtext 6.0pt; padding: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; width: 462.1pt;" valign="top" width="616">
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjRRVBm5mgXkLcGa53H-brvpep8EgFU17BxBh4pa39APq1zDV-QQG60puxJPSmT6GKxbiulwxNutxipgZTcuVQFDHACR4aZO168GlSaItY15fa9GUw52MXLYx9gDLG747ETn-9hl58S5D1k/s1600/kalpana.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjRRVBm5mgXkLcGa53H-brvpep8EgFU17BxBh4pa39APq1zDV-QQG60puxJPSmT6GKxbiulwxNutxipgZTcuVQFDHACR4aZO168GlSaItY15fa9GUw52MXLYx9gDLG747ETn-9hl58S5D1k/s320/kalpana.jpg" width="235" /></a><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><b> कल जैसे ही इण्डरनेट खोला तो अविनाश वाचस्पति के निधन का दुखद समाचार पढ़ने को मिला। अविनाश जी से मेरे एक आत्मीय मित्र के सम्बन्ध थे। आघात सा लगा यह हृदयविदारक सूचना पढ़कर। </b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> अविनाश वाचस्पति दसियों साल से हैपेटाइटिस-बी रोग की समस्या जूझ रहे थे। वह इस रोग से लड़ते रहे और जीतते रहे और अन्ततः कल 8 फरवरी को हैपेटाइटिस-बी जीत गया। मगर यह तो एक बहाना मात्र था। रोग का इलाज है मगर मत्यु का कोई इलाज नहीं है। </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">देर-सबेर इस दुनिया से जाना तो सबको ही पड़ता है। </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18.6667px;">व्यक्ति के दुनिया से जाने के बाद ही उसकी महत्ता का पता लगता है। </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18.6667px;">लेकिन अविनाश वाचस्पति के निधन से मुझे व्यक्तिगत आघात पहुँचा है। मैं उनको शत्-शत् नमन करते हुए अपनी भाव-भीनी श्रद्धाञ्जलि समर्पित करता हूँ।</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18.6667px;"><b><span style="color: red;">इस सन्दर्भ में संस्मरणों की श्रंखला प्रस्तुत कर रहा हूँ।</span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> जब मैंने जनवरी सन
2009 से ब्लॉगिंग शुरू की थी। उस समय मुझे ब्लॉग के तौर-तरीकों का बिल्कुल भी
ज्ञान नहीं था। शुरूआती दौर में मुझे जिन गिने-चुने लोगों का साथ मिला था उनमें
ताऊ रामपुरिया, अजित वडनेकर, आशीष खण्डेलवाल, डॉ.सिद्धेश्वर सिंह, बन्दना गुप्ता
आदि के साथ-साथ अविनाश वाचस्पति का नाम भी प्रमुख था।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> अविनाश वाचस्पति
उस शख्शियत का नाम था जो ब्लॉगर साथियों की मदद के लिए हमेशा तैयार रहता था। </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> उन दिनों इंडरनेट
पर बातचीत का माध्यम केवल जी मेल ही था। अतः उसी पर ब्लॉगरों से बातें होती थी। अविनाश
वाचस्पति से तो उन दिनों मेरी प्रायः रोज ही राम-जुहार हो जाती थी। उनका बार-बार
यही आग्रह रहता था कि कभी दिल्ली आओ तो हमसे मिलो।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> आखिर मई 2010 में
मेरा दिल्ली जाने का कार्यक्रम बन गया। मैंने जब बताया कि मैं दिल्ली आ रहा हूँ
तो उनका जवाब था कि मिलने जरूर आना है। मैं 18 मई की रात को खटीमा से दिल्ली की
बस में सवार हुआ तो रात में 10 बजे तक अविनाश के 3-4 बार फोन आते रहे। 19 मई को दिल्ली
पहुँच कर मैं अपने साड़ू भाई के यहाँ उत्तम नगर चला गया। वहाँ सुबह के दैनिक
कार्यों से निवृत्त होकर मैं सुबह 9 बजे नेहरू प्लेस के लिए निकल गया। इस बीच
अनिनाश वाचस्पति के फोन आते रहे। </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> उन्होंने पूछा कि
आप नेहरू प्लेस से कितने बजे तक फारिग हो जाओगे। मैंने उत्तर दिया कि मैं 12-1
बजे तक अपना काम निबटा लूँगा। तभी अविनाश जी ने कहा कि मेरा ऑफिस नेहरु प्लेस के
नजदीक ही है। मैं आपको नेहरू प्लेस लेने आ जाऊँगा। और वो मुझे लेने के लिए आ
गये। उनके कार्यालय में चाय पीने के बाद मैंने उनसे जाने के लिए विदा माँगी तो
उन्होंने कहा कि भाई यह क्या बात हुई...आपको मेरे साथ लंच तो करना ही पड़ेगा।
उनके आग्रह में बल था इसलिए मैं मना नहीं कर पाया। तब तक अपराह्न के साढ़े तीन
बज गये थे। मुझे दिल्ली से घर के लिए निकलना भी था। वाचस्पति जी ने पूछा कि आपको
कहाँ से बस मिलेगी? </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> मैंने कहा कि आनन्द
विहार से।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> तब वाचस्पति ने
कहा कि मैं आपको आनन्दविहार की बस में बैठा देता हूँ। और उन्होंने मुझे अपनी कार
से निकटतम स्टैण्ड से आनन्दविहार की बस में बैठा दिया।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">--</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: right;">
<b><span style="color: blue;">शेेष भाग अगले संस्मरण में....</span></b></div>
</td>
</tr>
</tbody></table>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<br /></div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-35828912370058643452016-01-04T16:12:00.002+05:302016-01-04T16:12:38.554+05:30 "सम्वेदना की नम धरा पर" (समीक्षक-डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt;"><span style="color: blue;">साधना वैद की साधना</span></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt;"><span style="color: blue;">“सम्वेदना की नम धरा पर”</span></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-MPGeA3fVcyA/VopLdtHZV3I/AAAAAAABQUU/MWWOS3gnufc/s1600/samvedna.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="277" src="http://2.bp.blogspot.com/-MPGeA3fVcyA/VopLdtHZV3I/AAAAAAABQUU/MWWOS3gnufc/s400/samvedna.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">जिसको मन मिला है एक कवयित्री का, वो </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">सम्वेदना की
प्रतिमूर्ति तो एक कुशल गृहणी ही हो सकती है। ऐसी प्रतिभाशालिनी कवयित्री का नाम
है साधना वैद। जिनकी साहित्य निष्ठा देखकर मुझे प्रकृति के सुकुमार चितेरे श्री
सुमित्रानन्दन पन्त जी की यह पंक्तियाँ याद आ जाती हैं-</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: purple;"><b><span lang="HI" style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: Times New Roman, serif;">"</span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">वियोगी होगा पहला कवि, हृदय से उपजा होगा गान।</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: purple;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">निकल कर नयनों से चुपचाप, बही होगी कविता
अनजान।।</span><span lang="HI" style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: Times New Roman, serif;">"</span></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> आमतौर पर देखने
में आया है कि जो महिलाएँ ब्लॉगिंग कर रही हैं उनमें से ज्यादातर चौके-चूल्हे और
रसोई की बातों को ही अपने ब्लॉगपर लगाती हैं। किन्तु साधना वैद ने इस मिथक को
झुठलाते हुए, सदैव साहित्यिक सृजन ही अपने ब्लॉग <a href="http://sudhinama.blogspot.in/">“सुधिनामा”</a> में किया है।</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifxRQ_mCPgPJp4FQXPMmctJbzrNVPAjKEHQe0c88MPcaWBXiPXHlfssQHAtjfwydY1x8bdPztWGbICjjXxuRrZy-UtwE4qOtasSmB88FpSSh0SNNu7fmMWFi3zBBegWTd2yUeBNsROvSrW/s1600/IMG_20160104_105830.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifxRQ_mCPgPJp4FQXPMmctJbzrNVPAjKEHQe0c88MPcaWBXiPXHlfssQHAtjfwydY1x8bdPztWGbICjjXxuRrZy-UtwE4qOtasSmB88FpSSh0SNNu7fmMWFi3zBBegWTd2yUeBNsROvSrW/s400/IMG_20160104_105830.jpg" width="267" /></a><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifxRQ_mCPgPJp4FQXPMmctJbzrNVPAjKEHQe0c88MPcaWBXiPXHlfssQHAtjfwydY1x8bdPztWGbICjjXxuRrZy-UtwE4qOtasSmB88FpSSh0SNNu7fmMWFi3zBBegWTd2yUeBNsROvSrW/s1600/IMG_20160104_105830.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><b></b></a><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> चार-पाँच दिन पूर्व मुझे डाक द्वारा <span style="color: blue;">“संवेदना की
नम धरा पर”</span> काव्य संकलन प्राप्त हुआ। पुस्तक के नाम और आवरण ने मुझे प्रभावित किया
और मैं इसको पढ़ने के लिए स्वयं को रोक न सका। जबकि इससे पूर्व में प्राप्त हुई कई
मित्रों की कृतियाँ मेरे पास समीक्षा के लिए कतार में हैं। </span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><b> सादना वैद ने
अपने काव्य संग्रह <span style="color: red;">“संवेदना की नम धरा पर”</span> में यह सिद्ध कर दिया है कि वह न केवल
एक कवयित्री है बल्कि शब्दों की कुशल
चितेरी भी हैं-<o:p></o:p></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-size: 14pt;">"</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">चल मन ले चल मुझे झील के उसी किनारे।</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">जहाँ दिखा था पानी में प्रतिबिम्ब तुम्हारा,</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">उस इक पल से जीवन का सब दुख था हारा,</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">कितनी मीठी यादों के थे मन में तारे। </span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><b>चल मन ले चल मुझे झील के उसी किनारे।"</b></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 36pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri;">कवयित्री ने</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अपने काव्यसंग्रह
की मंजुलमाला में एक सौ इक्यावन रचनाओं के मोतियों को पिरोया है जिनमें </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri;">माँ, आशा, उलझन,
मौन, मेरी बिटिया, अन्तर्व्यथा, संकल्प, चुनौती, आहट, गुत्थी, चूक, अंगारे, कश्ती,
संशय, हौसला, सपने, लकीरें, हाशिए, विश्वास </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">आदि</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">अमूर्त</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">मानवीय</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">संवेदनाओं</span><span lang="AR-SA" style="font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">पर</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तो </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri;">अपनी</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">संवेदना</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">बिखे</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">री</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">है</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri;">साथ ही</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">दूसरी</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">ओर</span><span lang="AR-SA" style="font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">प्राकृतिक</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">उपादानों</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">को</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">अपनी</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">रचना</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">का</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">विषय</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">बनाया</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">है।</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="EN-US" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 36pt;">
<b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">इसके</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">अतिरिक्त</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">प्रेम</span><span lang="AR-SA" style="font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">के</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">विभिन्न</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">रूपों</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">को</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">भी</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">उनकी</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">रचनाओं</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">में</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">विस्तार</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-hansi-font-family: Calibri;">मिला है।</span><span lang="EN-US" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">“वह तुम्हीं हो सकती थी माँ</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">जो बाबू जी की लाई </span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">हर नई साड़ी का उद्घाटन</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">मुझसे कराने के लिए</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">महीनों मेरे मायके आने का</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">इन्तजार किया करती थी</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">कभी किसी नयी साड़ी को</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">पहले खुद नहीं पहना</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><span style="color: blue;">वह तुम्हीं हो सकती थी माँ”</span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; text-align: justify; text-indent: 36pt;"> </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="text-align: justify; text-indent: 36pt;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><b>“संवेदना की नम धरा पर” काव्यसंग्रह में क्या होग कवयित्री
ने अपनी अपनी व्यथा को कुछ इस प्रकार अपने शब्द दिये हैं-</b></span></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-US" style="font-size: 14pt;">“</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">रसोई से बैठक तक</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">घर से स्कूल तक</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">रामायण से अखबार तक</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">मैंने कितनी आलोचनाओं का जहर पिया है</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">तुम क्या जानो!</span><span lang="EN-US" style="font-size: 14pt;">”</span></span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-indent: 36pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">जहाँ तक मुझे ज्ञात है कवयित्री ने बहुत सारी छन्दबद्ध
रचनाएँ की हैं परन्तु </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">“संवेदना
की नम धरा पर” काव्यसंकलन में साधना वैद ने </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">छंदो को अपनी रचनाओं में अधिक महत्व न देकर भावों को ही प्रमुखता दी है और
सोद्देश्य लेखन के भाव को अपनी रचनाओं में हमेशा जिन्दा रखा है।</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">“कितना कसकर बाँधा था</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">उसने अपने मन की</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">इस गिरह को</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">कितना विश्वास था उसे कि</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">यह सात जन्मों तक भी</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">नहीं खुलेंगी!</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">लेकिन वक्त के फौलादी हाथ</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">कितने ताकतवर हैं</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">यह अनुमान वह</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><span style="color: blue;">कहाँ लगा पाई!”</span></span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> समाज में
व्याप्त हो रहे आडम्बरों और पूजा पद्धति पर भी करीने के साथ चोट करने में कवयित्री
ने अपनी सशक्त लेखनी को चलाया है-</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">“कहाँ-कहाँ ढूँढू तुझे</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">कितने जतन करूँ</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">किस रूप को ध्यान में धरूँ</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">किस नाम से पुकारूँ</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">मन्दिर, मस्जिद, गुरूद्वारा</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">किस दरकी कुण्डी खटखटाऊँ</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">किस पंडित किस मौलवी</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">किस गुरू के चरणों में</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">शीश झुकाऊँ</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">बता मेरे मौला</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><span style="color: blue;">मैं कहाँ तुझे पाऊँ?”</span></span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> जन्मदात्री माता
के प्रति कवयित्री ने अपनी वचनबद्धता व्यक्त करते हुए लिखा है-</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">“तुम मुझे संसार में</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">आने तो दो माँ</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">देख लेना</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">मैं सारे संसार के उजाले</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><span style="color: blue;">तुम्हारी आँखों में भर दूँगी!”</span></span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<b><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> छन्दबद्ध कृति
के काव्यसौष्ठव का अपना अनूठा ही स्थान होता है जिसका निर्वहन कवयित्री ने कुशलता
के साथ किया है-</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">“दे डाली थीं जीने को जब इतनी साँसें</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">जीने का भी कोई तो मकसद दे देते,</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">इन साँसों की पीर तुम्हें जो पहुँचा पाये</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><span style="color: blue;">कोई तो ऐसा हमदम कासिद दे देते!”</span></span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 36.0pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">“संवेदना की नम धरा पर” काव्यसंकलन</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"> को पढ़कर मैंने अनुभव किया है कि कवयित्री
साधना वैद ने भाषिक सौन्दर्य के अतिरिक्त कविता और शृंगार की सभी विशेषताओं का संग-साथ
लेकर जो निर्वहन किया है वह अत्यन्त सराहनीय है।</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 36.0pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">मुझे पूरा विश्वास है कि पाठक </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">“संवेदना की नम धरा पर” काव्यसंकलन</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"> को पढ़कर अवश्य लाभान्वित होंगे और यह कृति समीक्षकों
की दृष्टि से भी उपादेय सिद्ध होगी।</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: 36pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">“संवेदना की नम धरा पर” काव्यसंकलन</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"> को आप कवयित्री के पते </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: 36pt;">
<b><span style="color: blue;"><span style="text-indent: 36pt;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt; line-height: 115%;">33</span></span><span style="text-indent: 36pt;"><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt; line-height: 115%;">/23, </span></span></span><span style="text-indent: 36pt;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt; line-height: 115%;"><span style="color: blue;">आदर्श नगर, रकाबगंज, आगरा (उ.प्र.) से प्राप्त
कर सकते हैं। इनका सम्पर्क नम्बर - 09319912798 तथा </span></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: 36pt;">
<b><span style="text-align: right;"><span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; line-height: 21.4667px;"><span style="font-size: large;">E-Mail . <a href="mailto:roopchandrashastri@gmail.com">sadhana.vaid@gmail.com</a></span></span></span><span style="text-indent: 36pt;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; line-height: 115%;"><span style="color: blue;"><span style="font-size: large;"> </span><span style="font-size: 16pt;">है।</span></span><span style="font-size: 16pt;"> </span></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: 36pt;">
<b><span style="text-indent: 36pt;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">278 पृष्ठों की सजिल्द पुस्तक का मूल्य मात्र
रु. 225</span></span><span style="text-indent: 36pt;"><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">/- </span></span><span style="text-indent: 36pt;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">है।</span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">दिनांकः 04-01-2016</span><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"> (डॉ.
रूपचन्द्र शास्त्री </span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">‘</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">मयंक</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">’</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">)</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"> कवि एवं साहित्यकार</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"> टनकपुर-रोड, खटीमा </span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"> जिला-ऊधमसिंहनगर
(उत्तराखण्ड) 262 308</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><b>E-Mail . <a href="mailto:roopchandrashastri@gmail.com">roopchandrashastri@gmail.com</a><o:p></o:p></b></span></div>
<br />
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><b>Website. http://uchcharan.blogspot.com.<o:p></o:p></b></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span style="font-family: Times New Roman, serif;"><span style="font-size: 18.6667px; line-height: 21.4667px;"><b>Mobile No. 9997996437</b></span></span></div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-15210313715157444952015-09-18T17:51:00.001+05:302015-09-18T18:06:58.015+05:30"डोर तुम्हारे हाथों में-देवदत्त 'प्रसून' " (डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<h3 class="post-title entry-title" itemprop="name" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 30px; font-stretch: normal; margin: 0.75em 0px 0px; position: relative;">
</h3>
<div class="post-body entry-content" id="post-body-7184955143233583303" itemprop="description articleBody" style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; font-size: 15.4px; line-height: 1.4; position: relative; width: 590px;">
<div dir="ltr" trbidi="on">
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<table bgcolor="yellow" border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoNormalTable" style="background: rgb(0, 176, 80); border-collapse: collapse; border: none;"><tbody>
<tr><td style="border: 6pt solid blue; padding: 0cm 5.4pt; width: 442.8pt;" valign="top" width="590"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<h3 class="post-title" style="border-bottom-color: rgb(255, 0, 255); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 0px; border-right-color: rgb(255, 0, 255); border-right-style: solid; border-right-width: 0px; color: #cc0000; font-family: Georgia, Times, serif; font-size: 30px; font-stretch: normal; line-height: 1.4em; margin: 0px 0px 1px; padding: 0px 0px 1px; position: relative;">
<span style="color: white; line-height: 1.4em;">मित्रों।</span></h3>
<div>
<b><span style="color: white; font-size: medium;">कवि देवदत्त "प्रसून" आज हमारे बीच नहीं हैं।</span></b></div>
<div>
<b><span style="color: white; font-size: medium;">लेकिन उनका साहित्य अमर रहेगा।</span></b></div>
<div>
<span style="color: white;">--</span></div>
<div>
<span style="background-color: white; line-height: 14.352px; text-align: left; white-space: pre-wrap;"><span style="font-family: inherit;"><b><span style="color: blue;">गत वर्ष 25 नवम्बर, 2014 को मेेरे अभिन्न मित्र</span><span style="color: #141823;">
</span></b><span style="color: blue;"><b>देवदत्त </b></span></span></span><b style="background-color: white; color: blue; line-height: 14.352px; text-align: left; white-space: pre-wrap;">प्रसून</b><span style="background-color: white; line-height: 14.352px; text-align: left; white-space: pre-wrap;"><span style="font-family: inherit;"><span style="color: blue;"><b> का अचानक देहान्त हो गया था।
--
कल 19 सितम्बर, 2015 को सायं 4 बजे से मेरे एम.ए. के साथी
और अभिन्न मित्र स्व. देवदत्त प्रसून की पुस्तक "झरी नीम की पत्तियाँ"
का विमोचन पीलीभीत में टनकपुररोड पर स्थित पीलीभीत वेकटहाल में किया जायेगा।
गत वर्ष आदरणीय प्रसून जी का नवम्बर में देहान्त हो गया था।
उनकी पत्नी श्रीमती मीना गंगवार ने </b></span></span></span></div>
<div>
<span style="background-color: white; line-height: 14.352px; text-align: left; white-space: pre-wrap;"><span style="font-family: inherit;"><span style="color: blue;"><b>उनकी पुस्तक को प्रकाशित कराया है।
सभी साहित्य प्रेमियों से निवेदन है कि </b></span></span></span></div>
<div>
<span style="background-color: white; line-height: 14.352px; text-align: left; white-space: pre-wrap;"><span style="font-family: inherit;"><span style="color: blue;"><b>वह इस कार्यक्रम में भाग लेने का प्रयत्न करें।</b></span></span></span><br />
<span style="background-color: white; line-height: 14.352px; text-align: left; white-space: pre-wrap;"><img height="261" src="https://scontent.fbom1-1.fna.fbcdn.net/hphotos-xpf1/v/t35.0-12/12010736_479808885535310_935360193782910763_o.jpg?oh=08bd788b5615b0a2b54f77f1de578599&oe=55FE882E" width="400" /><span style="font-family: inherit;"><span style="color: blue;"><b>
--
उनकी स्मृति में उनकी यह अन्तिम रचना (गीत) प्रस्तुत कर रहा हूँ</b></span></span></span></div>
<h3 class="post-title" style="border-bottom-color: rgb(255, 0, 255); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 0px; border-right-color: rgb(255, 0, 255); border-right-style: solid; border-right-width: 0px; color: #cc0000; font-family: Georgia, Times, serif; font-size: 30px; font-stretch: normal; line-height: 1.4em; margin: 0px 0px 1px; padding: 0px 0px 1px; position: relative;">
<span style="color: white; font-size: medium; margin: 0px; padding: 0px;"><a href="http://devduttaprasoon.blogspot.in/2011/03/blog-post_9089.html" style="color: blue; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">डोर तुम्हारे हाथों में (देवदत्त प्रसून)</a></span></h3>
<h3 class="post-title" style="border-bottom-color: rgb(255, 0, 255); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 0px; border-right-color: rgb(255, 0, 255); border-right-style: solid; border-right-width: 0px; color: #cc0000; font-family: Georgia, Times, serif; font-size: 30px; font-stretch: normal; line-height: 1.4em; margin: 0px 0px 1px; padding: 0px 0px 1px; position: relative;">
<span style="color: white;"><img height="376" src="http://2.bp.blogspot.com/-_sD_qGQjVJg/VHQOI4NW8gI/AAAAAAAA4is/LuXl7GYfmhM/s400/18032009305.jpg" style="background: rgb(0, 0, 255); border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px;" width="400" /></span></h3>
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">मेरी साँस की डोर तुम्हारे हाथों में ।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">है दामन का छोर तुम्हारे हाथों में ।। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="color: white; font-size: 16pt;"><br /></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">प्यासा जैसे रहा हो कोई सावन में -</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="color: white; font-size: 16pt;">खडा लिये उम्मीद जैसे आँगन में ।।</span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">तुम आये मन भीग उठा</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">आनन्द मिला -</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">मैं हूँ हर्ष विभोर</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">प्रेम सौगातों में ।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">नाच उठे ज्यों मोर सघन बरसातों में ।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">1</span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">।। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="color: white; font-size: 16pt;"><br /></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">लम्बी बिरह के बाद तुम्हारी पहुनाई ।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">जैसे बादल हटे पूर्णिमा खिल आयी ।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">बिखरा सुन्दर हास</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">,</span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">धरा के आँचल में -</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">ज्यों खुश हुए चकोर </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">चाँदनी रातों में ।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">2</span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">।। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="color: white; font-size: 16pt;"><br /></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">मिलन की वीण से पीडित मन बहलाओ ।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">तार प्यार के धीरे धीरे सहलाओ ।। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">अँगुली का वरदान जगे मीठी सरगम ।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">छुपे हैं मीठे शोर</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">मधुर आघातों में ।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">डूबी हर टंकोर </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">,</span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">मृदुल सुर सातों में ।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">3</span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">।। </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="color: white; font-size: 16pt;"><br /></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">मैंने मन की कह ली</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">तुम भी बोलो तो ।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">मेरे कानों में भी मधु रस घोलो तो ।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">है मिठास मिसरी सी कितनी स्वाद भरी -</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">हे प्रियतम चितचोर </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">तुम्हारी बातों में ।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">सुख मिल गयाअथोर </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">,</span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">स्नेह के नातों में ।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">4</span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;"> ।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="color: white; font-size: 16pt;"><br /></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">"</span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">प्रसून "तेरी याद इस तरह मन में है - </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">मीठी मीठी गन्ध महकती सुमन में है ।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">कोई सुन्दर मोती मानों सीप में हो - </span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">उतरे जैसे हंस बगुल की पाँतों में ।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: white; font-family: inherit;"><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">या शबनम की बूँद कमल की पाँतों में।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16pt;">5</span></b><b><span lang="HI" style="font-size: 16pt;">।।</span></b></span></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
</div>
</div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-42851101790143005202015-07-24T10:08:00.000+05:302015-07-24T10:08:13.718+05:30"दूध में पानी मिलाने का अद्भुत् तरीका" (डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री ‘मयंक’)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>खटीमा (उत्तराखण्ड)</b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>दूध में पानी मिलाने का अद्भुत् तरीका।</b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgq_WphHAkSS1tnCdtCTVVNAqP8TSu2mIm6xtLsVloQ3xI0bWKGyv7fDNPoNsfRT2VLz8skow_M4V0n_ZfOnxtch9JmgfTTrj5SGX7_UcTp-0zsEdUTGZtxy1MDGWTM6WiCPsVEB9agytQF/s1600/DSCN0492+copy.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgq_WphHAkSS1tnCdtCTVVNAqP8TSu2mIm6xtLsVloQ3xI0bWKGyv7fDNPoNsfRT2VLz8skow_M4V0n_ZfOnxtch9JmgfTTrj5SGX7_UcTp-0zsEdUTGZtxy1MDGWTM6WiCPsVEB9agytQF/s400/DSCN0492+copy.jpg" width="400" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>सहकारी दुग्ध संघ चम्पावत के कर्मचारियों द्वारा</b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>सरे आम बर्फ की 10 सिल्लियों को </b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>दूद के टैंकर में डाला जा रहा है।</b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>इसके दो फायदे हैं -</b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>पहला तो यह कि दूध खराब नहीं होगा।</b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>और दूसरा यह कि 7-8 कुन्टल पानी दूध में मिलाकर </b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>उसको दूध के दाम पर बेचा जायेगा।</b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>लाभ किन किन को मिलेगा ?.........</b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;">देखिए मेरे द्वारा लिए गये चित्र</span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiSZXq3aOA-kaD8jIX4iKMzGw6YAou5sbW1F4plS9yfoQecUPx8jRDOG9E8cXkZTTA3MjUORjD80zrvTw1DPHxZgHf0TWEJtlFdY6GGpXuW2C2B_GaL-MIa7KPv47zFSXvfzvaO62tJmRQ/s1600/DSCN0493+copy.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiSZXq3aOA-kaD8jIX4iKMzGw6YAou5sbW1F4plS9yfoQecUPx8jRDOG9E8cXkZTTA3MjUORjD80zrvTw1DPHxZgHf0TWEJtlFdY6GGpXuW2C2B_GaL-MIa7KPv47zFSXvfzvaO62tJmRQ/s320/DSCN0493+copy.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOM-EY5GQ7TcYhwFDtNhs-HLrBGhW2FjjfN7Q4PNTP1PcLOSmsE4jSeY49pcVH2v_j8nkyRlz63PMpnWG8k_-IOIYpxubYb-B7ph4hZSw4lMyBsIpPyonXtwoH2yilHzI8x7CyRAwFyq7D/s1600/DSCN0494+copy.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOM-EY5GQ7TcYhwFDtNhs-HLrBGhW2FjjfN7Q4PNTP1PcLOSmsE4jSeY49pcVH2v_j8nkyRlz63PMpnWG8k_-IOIYpxubYb-B7ph4hZSw4lMyBsIpPyonXtwoH2yilHzI8x7CyRAwFyq7D/s320/DSCN0494+copy.jpg" width="320" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: large;"> यह है वह गैर जिम्मेदार व्यक्ति </span></b></div>
<div style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: large;">जो छल-फरेब-मिलावट में लिप्त है।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-3a5yHrSTs9w/VbG62-7iK-I/AAAAAAABCp8/-UfmoBcTOoU/s1600/DSCN0495%2Bcopy.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="http://4.bp.blogspot.com/-3a5yHrSTs9w/VbG62-7iK-I/AAAAAAABCp8/-UfmoBcTOoU/s320/DSCN0495%2Bcopy.jpg" width="320" /></a></div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-69135078975254005362015-06-17T18:58:00.000+05:302015-06-17T18:58:42.657+05:30"अमर वीरंगना लक्ष्मीबाई की 157वीं पुण्यतिथि पर" (श्रीमती सुभद्राकुमारी चौहान)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-color: #ccffff; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: left;">
</div>
<div style="text-align: center;">
<b style="color: blue; font-size: 15.3999996185303px; line-height: 17.2479991912842px;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 20.7999992370605px;">अमर वीरांगना झाँसी की महारानी लक्ष्मीबाई की</span></b></div>
<div style="text-align: center;">
<img height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEht6EI4dQOseu-j-rfiZMLigZDuNbWOnOLwrBh6Qj_MFT30JbdqxTO43PCyIXYXwiY5nqgiyRQo9YXUxG8sQ_AeygkZmT-wm7U7Z3xrLVi_BMgp_AT83IL-wbJoLz4SWZ_IONmk7IYVtrVC/s400/04_2009_6-sak4999-1_1238522458.jpg" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background: rgb(0, 0, 255); border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; font-size: 15.3999996185303px; line-height: 17.2479991912842px; padding: 5px;" width="342" /></div>
<span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 20.7999992370605px;">157वीं पुण्यतिथि पर </span></b></div>
<div style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 20.7999992370605px;">उन्हें अपने श्रद्धासुमन समर्पित करते हुए</span></b></div>
</span><br />
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; font-size: 15.3999996185303px; line-height: 17.2479991912842px;">
<div align="center" class="MsoNormal" style="background-color: #ccffff; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 20.7999992370605px;">श्रीमती सुभद्राकुमारी चौहान की</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background-color: #ccffff; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 20.7999992370605px;">यह अमर कविता </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 21px;">सम्पूर्णरूप में </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 20.7999992370605px;">प्रस्तुत कर रहा हूँ!</span></b></span></div>
</div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background-color: #ccffff; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 15.3999996185303px; line-height: 17.2479991912842px;">
<img src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhAFrC1Ysc6US0fqK8ecB81gDPCIKsVTVp2WSsOXMugXue_nZ87NfB8_ayHUSCg6GlHLD-9LP4vwH-D7g1VkYzscEP1juJWleaAiD9pYQyueZGD3CHas2z6q_4e76n3cAWL8El2bVEkLq1V/s200/subhadrkechau-1_1234601115_m.jpg" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background: rgb(0, 0, 255); border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px;" /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background-color: #ccffff; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 15.3999996185303px; line-height: 17.2479991912842px;">
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">सिंहासन हिल उठे</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">राजवंशों ने भृकुटि तानी थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बूढ़े भारत में भी आई फिर से नई जवानी थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">गुमी हुई आजादी की कीमत सबने पहचानी थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">दूर फिरंगी को करने की सबने मन में ठानी थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">चमक उठी सन् सत्तावन में वह तलवार पुरानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">कानपुर के नाना की मुँहबोली बहन छबीली थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">लक्ष्मीबाई नाम पिता की वह संतान अकेली थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">नाना के संग पढ़ती थी वह नाना के संग खेली थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बरछी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">ढाल</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">कृपाण</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">कटारी उसकी यही सहेली थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">वीर शिवाली की गाथाएँ उसको याद जबानी थीं।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">लक्ष्मी थी या दुर्गा थी वह स्वयं वीरता का अवतार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">देख मराठे पुलकित होते उसकी तलवारों के वार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">नकली युद्ध व्यूह की रचना और खेलना खूब शिकार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">सैन्य घेरना दुर्ग तोड़ना ये थे उसके प्रिय खिलवार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">महाराष्ट्र कुल-देवी उसकी भी आराध्य भवानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">हुई वीरता की वैभव के साथ सगाई झाँसी में</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">ब्याह हुआ रानी बन आई लक्ष्मीबाई झाँसी में</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">राजमहल में बजी बधाई खुशियाँ छाई झाँसी में</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">सुभट बुंदेलों की विरुदावलि-सी वह आई झाँसी में</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">चित्रा ने अर्जुन को पाया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">शिव से मिली भवानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">उदित हुआ सौभाग्य</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">मुदित महलों में उजयाली छाई</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">किन्तु कालगति चुपके-चुपके काली घटा घेर लाई</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">तीर चलाने वाले कर में उसे चूड़ियाँ कब भाईं</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">रानी विधवा हुई हाय</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">! </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">विधि को भी नहीं दया आई</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">निःसंतान मरे राजा जी रानी शोक-समानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुझा दीप झाँसी का तब डलहौजी मन में हरषाया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">राज्य हड़प करने का उसने यह अच्छा अवसर पाया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">फौरन फौजें भेज दुर्ग पर अपना झंडा फहराया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">लावारिस का वारिस बनकर ब्रिटिश राज्य झाँसी आया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">अश्रुपूर्ण रानी ने देखा झाँसी हुई बिरानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">अनुनय-विनय नहीं सुनता है</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">विकट फिरंगी की माया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">व्यापारी बन दया चाहता था जब यह भारत आया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">डलहौजी ने पैर पसारे अब तो पलट गई काया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">राजाओं</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">-</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">नब्वाबों के उसने पैरों को ठुकराया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">रानी दासी बनी यह दासी अब महारानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">छिनी राजधानी देहली की</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">लिया लखनऊ बातों-बात,</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">कैद पेशवा था बिठूर में</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">हुआ नागपुर का भी घात</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">उदैपुर</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">तंजौर</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">सतारा</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">करनाटक की कौन बिसात</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">जबकि सिंध</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">पंजाब</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">ब्रह्म पर अभी हुआ था वज्रनिपात</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बंगाले</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">मद्रास आदि की भी तो यही कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">रानी रोई रनिवासों में</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बेगम गम से थी बेजार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">उनके गहने-कपड़े बिकते थे कलकत्ते के बाजार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">सरेआम नीलाम छापते थे अंग्रेजों के अखबार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">नागपूर के जेवर ले लो</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">लखनऊ के लो नौलख हार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">यों परदे की इज्जत पर देशी के हाथ बिकानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">कुटिया में थी विषम वेदना</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">महलों में आहत अपमान</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">वीर सैनिकों के मन में था</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">अपने पुरखों का अभिमान</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">नाना धुंधुंपंत-पेशवा जुटा रहा था सब सामान</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बहिन छबीली ने रणचंडी का कर दिया प्रकट आह्वान</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">हुआ यज्ञ प्रारम्भ उन्हें तो सोई ज्योति जगानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">महलों ने दी आग</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">झोंपड़ी ने ज्वाला सुलगाई थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">यह स्वतंत्रता की चिंगारी अंतरमन से आई थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">झाँसी चेती</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">दिल्ली चेती</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">लखनउ लपटें छाई थीं</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">मेरठ</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">कानपूर</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">पटना ने भारी धूम मचाई थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">जबलपुर</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">कोल्हापुर में भी कुछ हलचल उकसानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">नाना</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">धुंधुंपंत</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">ताँतिया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">चतुर अजीमुल्ला सरनाम</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">अहमदशाह, मौलवी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">ठाकुर कुँवरसिंह सैनिक अभिराम</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">भारत के इतिहास-गगन में अमर रहेंगे जिनके नाम</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">लेकिन आज जुर्म कहलाती उनकी वो कुर्बानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">इनकी गाथा छोड़ चले हम झाँसी के मैदानों में</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">जहाँ खड़ी है लक्ष्मीबाई मर्द बनी मर्दानों में</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">लेफ्टिनेंट वाकर आ पहुँचा</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">आगे बढ़ा जवानों में</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">रानी ने तलवार खींच ली</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">हुआ द्वंद्व असमानों में</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">जख्मी होकर वाकर भागा उसे अजब हैरानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">रानी बढ़ी कालपी आई</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">कर सौ मील निरंतर पार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">घोड़ा थककर गिरा भूमि पर</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">गया स्वर्ग तत्काल सिधार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">यमुना-तट पर अंग्रेजों ने फिर खाई रानी से हार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">विजयी रानी आगे चल दी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">किया ग्वालियर पर अधिकार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">अंग्रेजों के मित्र सिंधिया ने छोड़ी रजधानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">विजय मिली</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">पर अंग्रेजों की फिर सेना घिर आई थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">अब के जनरल स्मिथ सन्मुख था</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">उसने मुँह की खाई थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">काना और मंदरा सखियाँ रानी के संग आईं थीं</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">युद्ध-क्षेत्र में उन दोनों ने भारी मार मचाई थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">पर</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">पीछे ह्यूरोज आ गया हाय! घिरी अब रानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">तो भी रानी मार-काटकर चलती बनी सैन्य के पार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">किन्तु सामने नाला आया</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">था यह संकट विषम अपार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">घोड़ा अड़ा</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">नया घोड़ा था</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">इतने में आ गये सवार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">रानी एक शत्रु बहुतेरे</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">होने लगे वार पर वार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">घायल होकर गिरी सिंहनी उसे वीर-गति पानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">रानी गई सिधार</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">चिता अब उसकी दिव्य सवारी थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">मिला तेज से तेज</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">तेज की वह सच्ची अधिकारी थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">अभी उम्र थी कुल तेईस की</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">मनुज नहीं अवतारी थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">हमको जीवित करने आई बन स्वतंत्रता नारी थी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">दिखा गई पथ</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">सिखा गई हमको जो सीख सिखानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">जाओ रानी याद रखेंगे हम कृतज्ञ भारतवासी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">यह तेरा बलिदान जगावेगा स्वतंत्रता अविनाशी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">होवे चुप इतिहास</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">लगे सच्चाई को चाहे फाँसी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">हो मदमाती विजय</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">मिटा दे गोलों से चाहे झाँसी</span></b><b><span style="font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">तेरा स्मारक तू होगी तू खुद अमिट निशानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #660000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt;">बुंदेले हरबोलों के मुँह हमने सुनी कहानी थी।</span></b><b><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #660000; font-family: Mangal; font-size: 14pt;">खूब लड़ी मर्दानी वह तो झाँसी वाली रानी थी।।</span></b></div>
</div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com7tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-38860671205643029942015-05-30T11:38:00.001+05:302015-05-30T11:38:44.733+05:30‘‘जय शंकर प्रसाद’’ (डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री ‘मयंक’)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoNormalTable" style="border-collapse: collapse; border: none; mso-border-alt: double-wave #00B050 5.25pt; mso-border-insideh: 5.25pt double-wave #00B050; mso-border-insidev: 5.25pt double-wave #00B050; mso-padding-alt: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-yfti-tbllook: 1184;">
<tbody>
<tr>
<td style="border: double #00B050 5.25pt; mso-border-alt: double-wave #00B050 5.25pt; padding: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; width: 426.1pt;" valign="top" width="568">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: x-large;"><b>हिन्दी के उन्नायक</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/_7fOk9q2L6Lo/Sg-JKDfhWgI/AAAAAAAAAvc/zBc2TPFIex4/s1600/photo%2520jaishanker%2520kee.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://3.bp.blogspot.com/_7fOk9q2L6Lo/Sg-JKDfhWgI/AAAAAAAAAvc/zBc2TPFIex4/s400/photo%2520jaishanker%2520kee.jpg" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: #cc0000;">जयशंकर प्रसाद</span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; text-align: center;">
<span style="background-color: white; color: blue;"><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;">"हिमाद्रि तुंग श्रृंग से प्रबुद्ध शुद्ध भारती</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><br style="text-align: start;" />
</span></b><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><span style="text-align: start;">स्वयंप्रभा
समुज्जवला स्वतंत्रता पुकारती</span></span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><br style="text-align: start;" />
</span></b><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><span style="text-align: start;">अमर्त्य वीर पुत्र
हो</span></span></b><b><span lang="EN-US" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;">दृढ़-प्रतिज्ञ सोच लो</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><br style="text-align: start;" />
</span></b><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><span style="text-align: start;">प्रशस्त पुण्य पंथ
हैं - बढ़े चलो बढ़े चलो</span></span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><br style="text-align: start;" />
</span></b><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><span style="text-align: start;">असंख्य
कीर्ति-रश्मियाँ विकीर्ण दिव्य दाह-सी</span></span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><br style="text-align: start;" />
</span></b><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><span style="text-align: start;">सपूत मातृभूमि के
रुको न शूर साहसी</span></span></b><b><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><br style="text-align: start;" />
</span></b><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><span style="text-align: start;">अराति सैन्य सिंधु
में</span></span></b><b><span lang="EN-US" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;">सुबाड़वाग्नि से जलो</span></b><span lang="EN-US" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><br style="text-align: start;" />
</span><b><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;"><span style="text-align: start;">प्रवीर हो जयी बनो
- बढ़े चलो बढ़े चलो"</span></span></b></span><b style="background-color: white;"><span style="color: purple; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 16.0pt; mso-ansi-language: EN-IN; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 15pt; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> यशस्वी
साहित्यकार </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">‘‘</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">जय शंकर प्रसाद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">’’ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">को नमन
करते हुए छायावाद के उन्नायक कवि को अपने श्रद्धा सुमन समर्पित करता हूँ। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">जय शंकर
प्रसाद जी का जन्म वाराणसी के वैश्य परिवार में सन् </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1890 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">में हुआ था। इनके बाबा का नाम बाबू शिवरत्न गुप्त
तथा पिता का नाम देवीप्रसाद गुप्त था। जो सुंघनी साहु के रूप में काशी भर में
विख्यात थे। दानवीरता और कलानुरागी के रूप में यह परिवार जाना जाता था। प्रसाद
जी को भी ये गुण विरासत में मिले थे। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 15pt; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> बचपन
में ही इनके माता-पिता का देहान्त हो गया था। इससे इनका परिवार विपन्नता की
स्थिति में पहुँच गया था। दुःख और विषाद के बीच झूलते हुए इनकी पढ़ाई भी सातवीं
कक्षा से ही छूट गयी थी। लेकिन धुन के धुनी जयशंकर प्रसाद ने अध्यवसाय नही छोड़ा।
देखते ही देखते वे अपनी लगनशीलता के कारण संस्कृत</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">हिन्दी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">उर्दु</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">फारसी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">अंग्रेजी तथा बंगला भाषा में पारंगत हो गये।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> अत्यधिक
परिश्रम के कारण उन्होंने फिर से अपनी आर्थिक शाख भी प्राप्त कर ली थी। जिसके
परिणामस्वरूप उन्हें क्षय ने अपनी गिरफ्त में जकड़ लिया और मात्र </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">47 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">वर्ष की आयु में ही उनका देहान्त हो गया।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 19.5pt;">साहित्यिक
योगदान-</span></b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> जयशंकर
प्रसाद बहुमुखी प्रतिभा के धनी थे। वे केवल छायावाद के ही प्रमुख स्तम्भ नही थे
अपितु उन्होंने नाटक</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">कहानी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">उपन्यास
आदि के क्षेत्र में अपनी लेखनी का लोहा मनवा लिया था।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 19.5pt;">कविरूप-</span></b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> प्रसाद
जी खड़ी बोली के प्रमुख कवि थे। लेकिन शुरूआती दौर में उन्होंने ब्रजभाषा में भी
अपनी कवितायें लिखीं थी। जो बाद में चित्राधार में संकलित हुईं। उनकी काव्य
कृतियों की संख्या नौ है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">चित्राधार
(</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1908)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">2- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">करुणालय
(</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1913)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">3- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">प्रेम
पथिक (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1914)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">4- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">महाराणा
का महत्व (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1914)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">5- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">कानन
कुसुम (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1918)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">6- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">झरना (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1927)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">7- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">आँसू (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1935)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">8- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">लहर (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1935) </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">और </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">9- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">कामायनी
(</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1936)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 19.5pt;">उपन्यासकार-</span></b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> प्रसाद
जी ने अपने जीवनकाल में तीन उपन्यास हिन्दी साहित्य को दिये। </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">कंकाल और </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">2-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">तितली
उनके सामाजिक उपन्यास हैं। इनका तीसरा उपन्यास </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">‘</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">इरावती</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">’ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">है। लेकिन यह अपूर्ण है। यदि ऐतिहासिक पृष्ठभूमि पर
लिखा यह उपन्यास पूर्ण हो जाता तो प्रसाद जी उपन्यास के क्षेत्र में भी अपना
लोहा मनवा लेते।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 19.5pt;">कहानीकार-</span></b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> प्रसाद
जी ने लगभग </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">35 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">कहानियाँ लिखी है। जो छाया</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">प्रतिध्वनि</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">आकाशदीप
</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">आँधी और इन्द्रजाल के नाम से पाँच संग्रहों में
संकलित हैं।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> उन्होंने
अपनी पहली कहानी स्वयं ही इन्दु नामक पत्रिका में सन् </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1911 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">में </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">‘</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">ग्राम</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">’ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">शीर्षक से छापी थी। उनकी अन्तिम कहानी है सालवती।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> प्रसाद
जी की अधिकांश कहानियाँ ऐतिहासिक या काल्पनिक रही हैं</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">किन्तु सभी में प्रेम भाव की सलिला प्रवाहित होती
रही है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 19.5pt;">निबन्धकार-</span></b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> प्रसाद
जी के निबन्धकार का दिग्दर्शन हमें उनकी विभिन्न कृतियों की भूमिकाओं में
दृष्टिगोचर होता है। काव्य और कला तथा अन्य निबन्ध उनकी प्रख्यात निबन्ध रचना
है। उनके चिंतन</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">मनन और गम्भीर अध्ययन की छवि उनके निबन्धों में
परिलक्षित होती है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 19.5pt;">नाटककार-</span></b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> जयशंकर
प्रसाद जी एक महान कवि होने के साथ-साथ एक सफल नाटककार भी थे। उनके कुल नाटकों
की संख्या तेरह है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">सज्जन (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1910)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">2- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">कल्याणी
परिणय (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1912)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">3- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">करुणालय
(</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1913)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">4- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">प्रायश्चित
(</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1914)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">5- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">राज्यश्री
(</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1915)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">6- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">विशाख (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1921)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">7- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">जनमेजय
का नागयज्ञ (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1923)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">8- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">अजात
शत्रु (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1924)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">9- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">कामना (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1926)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">10- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">एक घूँट
(</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1929-30)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">11- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">स्कन्द
गुप्त (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1931)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">12- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">चन्द्रगुप्त
(</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1932)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">। और </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">13- </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">ध्रुव
स्वामिनी (</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">1933)</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> प्रसाद
जी ने अपने नाटकों में तत्सम शब्दावलि प्रधान भाषा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">काव्यात्मकता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">गीतों
का आधिक्य</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">लम्बे सम्वाद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">पात्रों
का बाहुल्य तथा देश-प्रेम को प्रमुखता दी है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;"> अन्त
में इतना ही लिखना पर्याप्त होगा कि जयशंकर प्रसाद जी का व्यक्तित्व और कृतित्व
साहित्य-जगत में अपनी अलग और अद्भुद् पहचान लिए हुए है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">छायावाद
के इस महान उन्नायक ने हिन्दी साहित्य को उपन्यास</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">कहानियों</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">नाटकों और निबन्धों धन्य कर दिया। कामायिनी जैसा
महाकाव्य रच कर एक प्रख्यात कवि के रूप में अपना विशेष स्थान बनानेवाले प्रसाद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 15pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 15pt;">जी को मैं अपनी भावभीनी श्रद्धांजलि समर्पित करता
हूँ। स्वदेशानुरागी इस महान साहित्यकार को भला कौन हिन्दी प्रेमी भूल सकता है।</span></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-89964641620919781622015-03-29T16:28:00.002+05:302015-03-29T16:28:57.685+05:30पुस्तक विमोचन - "इतिहास थारू-बुक्सा जनजातियों का" (डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री ‘मयंक’)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi1ZiulXT7bABUjktePESAKBKBLETfPCEYO3rnIh-1L_zArMw6WkgLR7dIwU7gHp3DSAqlJ5gwCF3urCJZRhm0GLC4-VKcpxMoy0DbA7anT3c7_kl1R04HHlSEJXRwFVm1v86bQzBu5ynEp/s1600/20150329_114535.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi1ZiulXT7bABUjktePESAKBKBLETfPCEYO3rnIh-1L_zArMw6WkgLR7dIwU7gHp3DSAqlJ5gwCF3urCJZRhm0GLC4-VKcpxMoy0DbA7anT3c7_kl1R04HHlSEJXRwFVm1v86bQzBu5ynEp/s1600/20150329_114535.jpg" height="248" width="400" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b>खटीमा (उत्तराखण्ड) 29 मार्च, 2015</b></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhaDq59zqTHV5p7eRUNPbL7hoqC-7Ae_ilZTxAwnYrXJzJriC7OU_SSxHgzT6uH4OJAu-MdlwO3GsED0wwQX9tUmi3VxKSL9nNeauwS3GZdtPjkA50z4-4Lzk6ja4IX35kZuhfE-Odc1WbP/s1600/20150329_151449.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhaDq59zqTHV5p7eRUNPbL7hoqC-7Ae_ilZTxAwnYrXJzJriC7OU_SSxHgzT6uH4OJAu-MdlwO3GsED0wwQX9tUmi3VxKSL9nNeauwS3GZdtPjkA50z4-4Lzk6ja4IX35kZuhfE-Odc1WbP/s1600/20150329_151449.jpg" height="256" width="320" /></a><span style="color: blue; font-size: large;"><b> आज दिनांक 29 मार्च, 2015 सोमवार को स्थानीय लेखक बलबीर कुमार अग्रवाल की दो पुस्तकों "इतिहास थारू-बुक्सा जनजातियों का अन्वेषण ग्रन्थ भाग-1" और "इतिहास थारू-बुक्सा जनजातियों का अन्वेषण ग्रन्थ भाग-2" का विमोचन उत्तराखण्ड सरकार के राजस्व मन्त्री माननीय यशपाल आर्य के कर कमलों दावारा किया गया। इस अवसर पर स्थीय विधायक मा. पुष्कर सिंह धामी, मा. गोपाल सिंह राणा, ब्लॉक प्रमुख, खटीमा मा. दानसिंह राणा, रमेश सिंह राणा, मा. महेश जोशी, दैनिक जागरण के पटना सेल्स प्रभारी डॉ. राम आज्ञा तिवारी, दैनिक जागरण के तथा रुहेलखण्ड और कुमाऊँ के महाप्रबन्धक ए.एन.सिंह , दैनिक जागरण हल्द्वानी के यूनिट हैड अळोक त्रिपाठी, किसान नेता प्रकाश तिवारी, गुरूद्वारा नानक मत्ता के मैनेजर, पूर्व पालिका अध्यक्ष वहीदुल्लाह खाँ, सितारगंज के पालिकाध्यक्ष कान्ता प्रसाद सागर, शिवक्मार मित्तल, व्यापार मण्डल के जिला अध्यक्ष अरुण सक्सेना, कांग्रेस के नगर अध्यक्ष राजू जुनेजा, सीनियर सिटीजन सोसायटी के अध्यक्ष वीरेन्द्र कुमार टण्डन, स्थानीय साहित्यकारों में डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री मयंक, गेंदा लाल शर्मा, गुरुसहाय भटनागर, राजकिशोर सक्सेना तथा स्थानीय और क्षेत्रीय नागरिकों के अपार जनसमूह के बीच सम्पन्न हुआ। कार्यक्रम की अध्यक्षता सितार गंज के विधायक डॉ.प्रेम सिंह राणा ने की और संचालन द्याकिशन कलोनी के साथ अमन अग्रवाल मारवाड़ी ने की।</b></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b> विदित हो कि उत्तराखण्ड का खटीमा-सितारगंज क्षेत्र एक जनजाति बाहुल्य क्षेत्र है। जिसमें यहाँ के आदिवासी थारू समुदाय के लोग रहते हैं।</b></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b>इस विमोचन के कुछ चित्र मेरे कैमरे की नजर से-</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0imzcv2qDWCj418WKtH-gop4G1yYvd2HU6cBhshV15t71HfypILfMYZ23cozJPoXrKpm6-oOi6s5Wc4W-c2JgopOsMN45aCiXri0cUMboI-11AAk_yQ9QcodQNNFAWbkYx8u6a-NmlPI0/s1600/20150329_135954.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0imzcv2qDWCj418WKtH-gop4G1yYvd2HU6cBhshV15t71HfypILfMYZ23cozJPoXrKpm6-oOi6s5Wc4W-c2JgopOsMN45aCiXri0cUMboI-11AAk_yQ9QcodQNNFAWbkYx8u6a-NmlPI0/s1600/20150329_135954.jpg" height="180" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-tFuyYutng_o/VRfXKDi56lI/AAAAAAAA8JQ/AJy-Fov2YJ4/s1600/20150329_135533.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://1.bp.blogspot.com/-tFuyYutng_o/VRfXKDi56lI/AAAAAAAA8JQ/AJy-Fov2YJ4/s1600/20150329_135533.jpg" height="213" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-QejG3Vf3vFg/VRfXmGCIaZI/AAAAAAAA8Jo/8zDmZY8r6Bc/s1600/20150329_141913.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://1.bp.blogspot.com/-QejG3Vf3vFg/VRfXmGCIaZI/AAAAAAAA8Jo/8zDmZY8r6Bc/s1600/20150329_141913.jpg" height="285" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-XWSvwe-Pu40/VRfYKJ-uW9I/AAAAAAAA8KE/vyElloiqLIo/s1600/20150329_142240.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://1.bp.blogspot.com/-XWSvwe-Pu40/VRfYKJ-uW9I/AAAAAAAA8KE/vyElloiqLIo/s1600/20150329_142240.jpg" height="320" width="208" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-33422059411950524442015-01-01T18:02:00.005+05:302015-01-01T18:02:57.414+05:30‘‘लघुकथा-मनमाना काम, मनमाना दाम’’ (डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री ‘मयंक’)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<h3 class="post-title entry-title" itemprop="name" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 30px; font-stretch: normal; margin: 0px; position: relative;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnQOutND0rMBXu92BlJDsdeDjWCOqEmczjOfw3Tuy3FvzWYGFYwIwew2QJOtQGj03N0jjqftJHfUdZswRM5UImTyn4-q0jxWjIjrbgqlLy2YytBa9bTyqX-Gxyijxudv4X_OPPNyvbwNEf/s1600/9851.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnQOutND0rMBXu92BlJDsdeDjWCOqEmczjOfw3Tuy3FvzWYGFYwIwew2QJOtQGj03N0jjqftJHfUdZswRM5UImTyn4-q0jxWjIjrbgqlLy2YytBa9bTyqX-Gxyijxudv4X_OPPNyvbwNEf/s400/9851.jpg" style="background-color: transparent;" /></a><strong style="font-size: 20px; line-height: 1.4;">बरसात से पूर्व घर में कुछ छुट-पुट मरम्मत का कार्य करवाना था। एक अदद राज मिस्त्री और दो मजदूरों की जरूरत थी। </strong></h3>
<div class="post-body entry-content" id="post-body-8029026297504288106" itemprop="description articleBody" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; line-height: 1.4; position: relative; width: 628.400024414063px;">
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>इन्हें लाने के लिए चौराहे पर गया। 500 रु0 प्रतिदिन मजदूरी के हिसाब से राज-मिस्त्री तो मिल गया।</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>अब मजदूर खोजने लगे। 2-4 लोगों से कहा कि मजदूरी पर चलोगे।</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>उन्होंने पूछा-‘‘क्या काम है।</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>हमने कहा- ‘‘छुट-पुट मरम्मत का काम है।’’</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>मजदूरों ने कहा- ‘नही जायेंगे साहब! लिण्टर के काम में जायेंगे, वहाँ 250 की मजदूरी मिलती है।’’</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>काफी खोज-बीन के बाद 250 रु0 प्रतिदिन के हिसाब से दो मजदूर मिल ही गये। </strong></div>
<div style="font-size: 20px; text-align: center;">
<strong>................</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<span class=""><strong></strong></span></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>जुलाई का प्रथम सप्ताह। विद्यालय में नये अध्यापकों के लिए इण्टरव्यू चल रहे थे। रिक्तियाँ लगभग पूरी हो गयी थी।</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>अगले दिन एक नौकरी की आशा में एक नवयुवक विद्यालय में आया।</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>योग्यता थी- एम0एससी०, लेकिन अध्यापकों के पद तो सारे भरे जा चुके थे।</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>विद्यालय के प्रबन्धक ने इस युवक को कह दिया-‘‘सीटें तो सारी भरी जा चुकी हैं, हमारे यहाँ कोई वैकेन्सी नही है।"</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>अब युवक गिड़गिड़ाते हुए बोला- ‘‘सर! 1500 रु0 महीने पर ही रख लीजिए।’’</strong></div>
<div align="justify" style="font-size: 20px;">
<strong>हमने अपना माथा पीट लिया-</strong></div>
<div style="text-align: center;">
<strong><span style="color: red; font-size: x-large;">‘‘वाह! अँगूठा छाप को मनमाना काम </span></strong></div>
<div style="text-align: center;">
<strong><span style="color: red; font-size: x-large;">और मनमाना दाम।’’</span></strong></div>
<div style="text-align: center;">
<strong><span style="color: red; font-size: x-large;">लेकिन पढ़े-लिखे लोग बेकार.......</span></strong></div>
<div style="text-align: center;">
<strong><span style="color: red; font-size: x-large;">दर-दर की ठोकरे खाने को लाचार।</span></strong></div>
</div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-55230903272491208602014-12-09T21:58:00.000+05:302014-12-09T21:58:03.537+05:30"मेरा सैमसंग गैलैक्सी एस-4 मोबाइल चोरी हो गया" <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoNormalTable" style="background-color: #d9d9d9; border-collapse: collapse; text-align: justify;"><tbody>
<tr><td style="border: double windowtext 6.75pt; padding: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; width: 426.1pt;" valign="top" width="568"><div class="MsoNormal" style="line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="background: white; color: #141823; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 18.0pt; mso-ascii-font-family: inherit; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt;">
<a href="http://content.hwigroup.net/images/products/xl/193851/9/samsung_galaxy_s4_mini_black.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="260" src="http://content.hwigroup.net/images/products/xl/193851/9/samsung_galaxy_s4_mini_black.jpg" width="320" /></a><span style="background-color: #d9d2e9;"><span lang="HI" style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt;">आज मेरा सैमसंग गैलैक्सी एस-</span><span style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: #141823; font-family: inherit, serif; font-size: 18pt;">4 </span><span lang="HI" style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt;">मोबाइल चोरी हो गया।</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 13.5pt;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
</div>
<div>
<span style="background-color: #d9d2e9;"><span lang="HI" style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">हुआ
यों कि मैं </span><span style="color: #141823; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">3</span><span lang="HI" style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">बजे घर के नीचे बने अपने ऑफिस से</span><span style="color: #141823; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">ऊपर घर
में चाय पीने आया था।</span><span style="color: #141823; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">मोबाइल
टेबिल पर ही छूट गया था।</span><span style="color: #141823; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"> </span><span style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">ऐसा
अक्सर कभी-कभी हो जाता था।</span></span></div>
<span lang="HI" style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><span style="background-color: white;"> </span><span style="background-color: #d9d2e9;">लेकिन
जब मैं </span></span><span style="background-color: #d9d2e9;"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">3-20 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">पर
ऑफिस आया तो मोबाइल वहाँ नहीं था। </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">कॉल
करके देखा तो मोबाइल स्विचऑफ आ रहा था।</span></span></div>
</span><span lang="HI" style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><span style="background-color: #d9d2e9;"> अब तो
यह चिन्ता का विषय था। </span></span><span style="background-color: #d9d2e9;"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">27000 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">रुपये की चपत लगी</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">, </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">कोई
बात नहीं। लेकिन सबसे बड़ी चिन्ता इस बात की थी कि </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">चोर ने
घर देख लिया था।</span></span></div>
</span><span style="background-color: #d9d2e9;"><span lang="HI" style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">फिर घटना सूत्र मिलाये जाने लगे</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">मगर कुछ समझ में नहीं आया। </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">तभी
मेरी नजर टेबिल पर पड़ी पत्रिकाओं की स्पीड पोस्ट पर पड़ी। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">लेकिन
मैंने तो स्पीड पोस्ट रिसीव की ही नहीं थी।</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">फिर
किसने मेरे हस्ताक्षर करके यह पोस्ट-पार्सल लिया होगा</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">?</span></div>
</span><span style="color: #141823; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span lang="HI" style="font-size: 18pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: Times New Roman, serif;"> </span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">शाम को
</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">5 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">बजे
मैं पोस्टऑफिस गया और पोस्टमास्टर से पूछा कि </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">किसने
मेरे स्पीडपोस्ट पार्सल पर हस्ताक्षर किये होंगे।</span></div>
</span><span style="color: #141823; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span style="font-family: Times New Roman, serif;">--</span></div>
</span><span lang="HI" style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"> उस समय पोस्टऑफिस में सारे पोस्टमैन मौजूद थे मगर हमारे क्षेत्र का </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">पोस्टमैन
वहाँ नहीं था। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">पोस्टमास्टर
ने उसे मोबाइल करके बुलाया तो पता लगा कि</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">उसने
खुद ही मेरी डिलीवरी पर हस्ताक्षर किये थे।</span></div>
</span><span style="color: #141823; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">--</span></div>
</span><span lang="HI" style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"> मैंने
पुलिस रिपोर्ट करने की बात की तो वह बार-बार</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">मेरे
पाँव छूकर माफी माँगने लगा और कहने लगा कि उसने</span></div>
</span><span lang="HI" style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">मोबाइल
नहीं चुराया है।</span></div>
</span><span style="color: #141823; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;">--</span></div>
</span><span lang="HI" style="color: #141823; font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"><div>
<span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 115%;"> मेरे
जाने के बाद पोस्टमास्टर ने उसे विषय की गम्भीरता </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt; text-align: center;">गम्भीरता समझाई होगी </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;">इसलिए वह अपने एक साथी पोस्टमैन को लेकर मेरे घर आया। </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;">लेकिन तब भी वह माफी ही माँगता रहा। और चोरी नहीं
कुबूली। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;">जब मैं नामजद पुलिस रिपोर्ट की बात पर अड़ गया तो</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;">वह इस बात पर तैयार हो गया कि वह उसी कंडीशन का</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;">मोबाइल मुझे कल दोपहर </span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;">12 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;">बजे
तक लाकर दे देगा।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 18pt; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span lang="HI" style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; font-size: 18pt;"></span></div>
<div>
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;">देखते हैं कल क्या होता है</span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 18pt; line-height: 18pt;">?...</span></div>
</span></span></td></tr>
</tbody></table>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-27582400505155510392014-11-18T10:15:00.001+05:302014-11-18T10:15:17.065+05:30"शकुन्तला-महाकाव्य” की समीक्षा" (डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री ‘मयंक’)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin: 9pt 0cm 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: large; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जयप्रकाश चतुर्वेदी का महाकाव्य</span></b></div>
<div style="text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-Oo3dj7AVBkQ/VGrOSPdUDiI/AAAAAAAA4gk/_bwLtrqQAnw/s1600/shakuntala.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://4.bp.blogspot.com/-Oo3dj7AVBkQ/VGrOSPdUDiI/AAAAAAAA4gk/_bwLtrqQAnw/s1600/shakuntala.jpg" height="311" width="400" /></a></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;"><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">"</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">शकुन्तला-महाकाव्य”</span></b></span><b style="color: blue;"><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-KirDMElSnoc/VGrORKBr6rI/AAAAAAAA4gc/UXSaL_AHicA/s1600/DSCN2520.JPG" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em; text-align: center;"><img border="0" src="http://4.bp.blogspot.com/-KirDMElSnoc/VGrORKBr6rI/AAAAAAAA4gc/UXSaL_AHicA/s1600/DSCN2520.JPG" height="400" width="251" /></a><span style="color: blue; font-size: large;"><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> <span lang="HI">लगभग एक वर्ष पूर्व </span></span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जयप्रकाश चतुर्वेदी का महाकाव्यसंकलन मुझे प्राप्त हुआ। लेकिन</span></b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">व्यस्तता के कारण इस पुस्तक के बारे
में कुछ लिख ही नहीं पाया। आज जब अपनी बुकसैल्फ इस पुस्तक पर नज़र पड़ी तो सोचा कि
सारे काम छोड़कर सुबह-सुबह ही कुछ लिखने का मन बना लिया। </span></b></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> यद्यपि अच्छे शब्दों का मेरे पास
सर्वथा अभाव रहा है लेकिन फिर भी भावनाओं को व्यक्त करने का माध्यम तो शब्द ही हैं।</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> <span lang="HI">पेपरबैक
की जिल्द से सुसज्जित 154 पृष्ठों के इस महाकाव्य को कवि ने स्वयं प्रकाशित
किया गया है। जिसका मूल्य मात्र रु.100</span></span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">/- </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">रखा गया है। </span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> महाकवि जयप्रकाश चतुर्वेदी ने अपने दो शब्दों में उल्लेख किया है-</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> “काव्य मनुष्य के जीवन का
पाप-ताप-सन्ताप हरण करने वाला मधुपर्क महौषधि है। जिसमें स्वभावतः जन-कल्याण भावना
निहित होती है। यद्यपि इस महाकाव्य का विषय दुष्यन्त एवं शकुन्तला के पवित्र-परिणय
प्रेम की कथा है परन्तु यह विषय महाभारत, पद्मपुराण, तथा श्रीमद्भागवत जैसे पवित्र
ग्रन्थों का अंगभूत होने के कारणलोककल्याणकर भी है।.... इसीलिए मैंने इसे अपना
प्रतिपाद्य विषय भी बनाया...”</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> "</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">शकुन्तला-महाकाव्य” को विद्वान कवि ने नौ
सर्गों में विभाजित किया है और इनको समुल्लास का नाम दिया है।</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> प्रथम समुल्लास में शब्द ब्रह्म की वन्दना करते हुए-मालिनी नदी, कण्वआश्रम,
महर्षि कण्व, गौतमी, शकुन्तला एसं अन्य पात्रों का सजीव चित्रण किया है-</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">"हे शब्दब्रह्म विनती तुमसे,</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">नतमस्तक होकर करता हूँ।</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">स्वीकार करो मम् वन्दन को,</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">मैं पाँव तुम्हारे पड़ता हूँ।।"</span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">--</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">"वन्दन करता उस कुटिया का,</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जो कण्व ऋषि का आश्रम है।</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">मालिनी नाम की नदिया का,</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जिसके समीप ये आश्रम है।।"</span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">--</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">अतिशय सुन्दर कन्या ऋषि की,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">शकुन्तला वहाँ ही रहती थी।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">माता से हीन जन्म से थी,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">कुटिया में सुख से रहती थी।।“</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">--</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">“गौतम, हरीत, शारद्वत् भी,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">उस कुटिया में निवास करता।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जिसका जुबान पर वाग्-देवता,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">क्षण-प्रतिक्षण निवास करता।।“</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">--</span></b><b style="color: blue;"><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> द्वितीय समुल्लास में कवि ने दुस्यन्त का कण्व
ऋषि आश्रम में आना, दुष्यन्त एक शकुन्तला के मन में प्रेम का उद्भव एवं दुष्यन्त
का पुरी जाने के वत्तान्त को काव्य में बाँधा है-</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">“पुरुवंशी हस्तिना पुरी में,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">राजा जन निवास करते।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">सबकी रक्षा का भार उठा,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">अपने कन्धों पर घरते।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">--</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">दुष्यन्त नाम के राज भी,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">राज वहाँ पर रजते थे।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">रणवीर और पराक्रमी थे,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">ईश्वर को नित भजते थे।।"</span></b><b style="color: blue;"><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: large;">--</span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> तृतीय समुल्लास में गौतमा द्वारा दु,यन्त को
बुलवाने और उसके विरह का वर्णन सरस छन्दों में किया गया है।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">“माँ गौतमी ने अपना </span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">निर्णय उन्हें सुनाया।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">दो ऋषिकुमार जायें,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">निज पास में बुलाया।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">--</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">बोलीं हे ऋषि कुमारों,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">अतिशीघ्र लौट आना।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">राजा से तुम यहाँ की,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">सारी व्यथा बताना।।"</span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> चतुर्थ समुल्लास में दुष्यन्त का आश्रम में आगमन
तथा शकुन्तला-दुष्यन्त के विवाह का चित्र खींचा गया है।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">"राजा ने मन्त्रीवर को,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">सानिध्य में बुलाया।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">चलना है अभी कुटी में,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">अवगत उन्हें कराया।।"</span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> पञ्चम् समुल्लास में शकुन्तला की विरह व्यथा,
महर्षि कण्व का आगमन और साक्ष्य बनकर दोनों के विवाह का अनुमोदन करना-</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">“दिवस ऐसे बहुत से गुजरते,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">कुछ पता न चलता लृपति का।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">अब तक न कोई पाती आयी,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">हाल कैसे भला है नृपति का।।"</span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> षष्ठ समुल्लास में शकुन्तला की आश्रम से विदायी
का वर्णन है।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">“बताओ बात आश्रम में,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">विदायी की शकुन्तल के।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">करो सब लोग तैयारी,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">विदायी की शकुन्तल के।।"</span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> सप्तम् समुल्लास में शकुन्तला का राजसभा में
जाना और साक्ष्य न प्रस्तुत करने का सशक्त भाषा में उल्लेख किया गया है।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">“शिष्यों के संग शकुन्तला भी, </span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">सिंह द्वार तक पहुँची।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">उसके वहाँ पहुँच जाने की,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">बात सभा तक पहुँची।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">--</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">आदेश हुआ दुष्यन्त राज का,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">सभा मध्य तक लाओ।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">निराकरण-निरण्य हो जाए,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">उसको यहाँ बुलाओ।।"</span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> अष्टम् समुल्लास में शकुन्तला द्वारा अपने बचपन
का वृत्तान्त और पुत्रोत्पत्ति का प्रसंग है।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">“विश्वास कर लिया मैंने,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">इसने वचन लिया है।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">अपना तन-मन-जीवन भी,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">मैंने स्वयं दिया है।।"</span></b><b style="color: blue;"><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> इस महाकाव्य के नवम् समुल्लास में दुष्यन्त को
मुद्रिका का मिलना और शकुन्तला को पत्नी स्वीकार करके पुरी में लाने का सार्थ
वर्णन है।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">“पाया आदेश लाकर दिया मुद्रिका,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">देख दुष्यन्त विस्मित आकुल हो गया।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जैसे सर्वस्व था अब तलक पाश् में,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">एक क्षण में ही लगता सकल खो गया।।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">--</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">हो गयी भूल मुझसे न पहचान की,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">थी शकुन्तल वही अब कहाँ खो गयी।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">ये अँगूठी स्वयं मैंने दी थी उसे,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">जो दिखा न सकी वो कहाँ खो गयी।।"</span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">--</span></b><b style="color: blue;"><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> महाकाव्य के अन्तिम पद्य में कवि लिखता है-</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">“शब्द नैवैद्य अरु भाव की आरती,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">करता छन्दों को अर्पित सुपम मैं तुम्हें।</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">आपका सौम्य सानिध्य मिलता रहे,</span></b><b><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: purple; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">कर रहा ब्रह्म फिर-फिर नमन मैं तुम्हें।।</span></b><b style="color: blue;"><span lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<b style="color: blue; font-size: x-large;"><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> छन्दों की दृष्टि से देखा जाये तो यद्यपि इस काव्यसंग्रह में छन्दों में शब्दों की पुनरावृत्ति हुई
है लेकिन महाकाव्य लिखना सबके बस की बात नहीं होती है। इस पिस्तक का महत्व इसलिए भी बढ़ गया है कि यह महाकाव्य अपनी पुरातन
ऐतिहासिक धरोहर को अपने में समेटे हुए है।</span></b></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">शकुन्तला
महाकाव्य से पाठकों को अपने विस्मृत इतिहास को जानने का अवसर अवश्य मिलेगा ऐसी
मुझे आशा ही नहीं अपितु पूर्ण विश्वास भी है।</span></b><b><span style="color: blue; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<b style="font-size: x-large;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><span style="color: blue;"> </span><span lang="HI" style="color: purple;">अन्त में इतना ही कहूँगा कि </span></span></b><span style="color: purple;"><b style="font-size: x-large;"><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">“</span></b><b style="font-size: x-large;"><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">शकुन्तला
महाकाव्य</span></b><b style="font-size: x-large;"><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">”</span></b><b style="font-size: x-large;"><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> <span lang="HI">एक पठनीय और संग्रहणीय काव्यसंकलन है।</span></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;"><span style="color: purple;"><b><span style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: #131313; font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">
<span lang="HI">मेरा विश्वास है कि</span></span></b><b><span style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: #131313; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">“</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">शकुन्तला
महाकाव्य</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">”<span style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial;"> </span></span></b><b><span lang="HI" style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: #131313; font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">सभी
वर्गों के पाठकों में चेतना जगाने में सक्षम सिद्ध होगा। इसके साथ ही मुझे आशा है कि
यह काव्य संग्रह समीक्षकों की दृष्टि से भी उपादेय सिद्ध होगा।</span></b></span><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: blue; font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> “</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;">शकुन्तला
महाकाव्य” जयप्रकाश चतुर्वेदी जी</span></b><b><span lang="HI" style="color: blue; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; mso-hansi-font-family: Arial;"> के पते</span></b><b><span lang="HI" style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: blue; font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> ग्राम-चौबेपुर (जाना बाजार),
पोस्ट-खपराडीह, तहसील-बीकापुर, जिला फैजाबाद (उत्तर-प्रदेश) से प्राप्त किया जा
सकता है।</span></b><b><span style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: blue; font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: blue; font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">इनके सम्पर्क नम्बर – 9936955486,
9415206296 पर फोन करके आप विस्तृत जानकारी प्राप्त कर सकते हैं।</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">शुभकामनाओं के साथ!</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">समीक्षक</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> (</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">डॉ. रूपचन्द्र
शास्त्री</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">मयंक</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">’)</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">कवि एवं साहित्यकार</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">टनकपुर-रोड</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span></b><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">खटीमा</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">जिला-ऊधमसिंहनगर
(उत्तराखण्ड)</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">262 308</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">E-Mail .
roopchandrashastri@gmail.com</span></b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">Website. </span></b><a href="http://uchcharan.blogspot.com/"><b><span style="color: red; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN; text-decoration: none; text-underline: none;">http://uchcharan.blogspot.com/</span></b></a><span style="color: #131313; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: right;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><span lang="HI" style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;">फोन-(05943) 250129</span></b><b><span style="color: #131313; font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-IN;"> <span lang="HI">मोबाइल-09997996437</span></span></b></span></div>
</div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-32478981583838753422014-10-04T16:33:00.002+05:302014-10-04T16:58:26.611+05:30"कुछ कणिकाएँ" (डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-body entry-content" id="post-body-200414957408700274" itemprop="description articleBody" style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; font-size: 15.1999998092651px; line-height: 1.4; position: relative; width: 590px;">
<div style="text-align: center;">
<table border="6" cellpadding="5" cellspacing="5" style="text-align: center; width: 590px;"><tbody>
<tr><td valign="top" width="590"><span class="Apple-style-span" style="color: purple; font-size: x-large;"><b>--कणिकाएँ--</b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: purple; font-size: x-large;"><b>-१-</b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">नेट के सम्बन्ध </span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">एक क्लिक में शुरू </span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">एक क्लिक में बन्द</span></b></span></td></tr>
</tbody></table>
</div>
<table border="6" cellpadding="5" cellspacing="5" style="text-align: center; width: 590px;"><tbody>
<tr><td valign="top" width="435"><b style="color: purple; font-size: xx-large;">-२-</b><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">टूटी पतवार </span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">बीच मझधार </span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">कैसे जाएँ पार</span></b></span></td></tr>
</tbody></table>
<table border="6" cellpadding="5" cellspacing="5" style="text-align: center; width: 590px;"><tbody>
<tr><td valign="top" width="435"><b style="color: purple; font-size: xx-large;">-३-</b><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">तिनकों का घर </span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">खुला दर </span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">बाज़ की नजर</span></b></span></td></tr>
</tbody></table>
<table border="6" cellpadding="5" cellspacing="5" style="text-align: center; width: 590px;"><tbody>
<tr><td valign="top" width="435"><b style="color: purple; font-size: xx-large;">-४-</b><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">जीवन संसार</span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">चलना लगातार</span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">जैसे नदिया की धार</span></b></span></td></tr>
</tbody></table>
<table border="6" cellpadding="5" cellspacing="5" style="text-align: center; width: 590px;"><tbody>
<tr><td valign="top" width="435"><b style="color: purple; font-size: xx-large;">-५-</b><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">सहता है धूप,</span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">साधू का रूप</span></b></span><br />
<span class="Apple-style-span" style="color: blue;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">सभी को भाया</span></b></span></td></tr>
</tbody></table>
</div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com7tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-3746423731543011912014-08-31T22:21:00.000+05:302014-09-01T05:35:41.803+05:30खटीमा (उत्तराखण्ड) का पावर हाउस ध्वस्त ((डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b>खटीमा (उत्तराखण्ड) का पावर हाउस बह गया।</b></span><br />
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>आस-पास के क्षेत्रों में त्राहि-त्राहि मच मयी।</b></span><br />
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>सैकड़ों एक धान की फसल बरबाद हो गयी।</b></span><br />
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>लोहिया हेड पावर कालोनी और </b></span><br />
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>कई गाँव तबाह हो गये।</b></span><br />
<span style="color: blue; font-family: inherit; font-size: large;"><b>बिजली आपूर्ति पूरी तरह से ठप्प हो गयी।</b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">--</span></b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">कर्मचारियों और अधिकारियों की लापरवाही से </span></b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">दिनांक 31-08-2014 को प्रातः 2-30 AM पर </span></b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><span style="color: blue;"><b>उ</b></span><b style="color: blue;">त्तराखण्ड खटीमा का सबसे पुराना पावर हाउस बह गया।</b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">जिसके कारण पूरा क्षेत्र अन्धकार में डूब गया है।</span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">--</span></b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">विदित हो कि लोहियाहेड पावरहाउस </span></b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">खटीमा से मात्र 5 किमी दूर है। </span></b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">शारदा मुख्य नहर पर यह पावरहाउस सन् 1955 में बना था।</span></b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">इसकी विशेषता यह थी कि सबसे कम लागत पर </span></b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">विद्युत का उत्पादन करता था।</span></b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">--</span></b></span></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">दिनांक 31-08-2014 </span></b><b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">को प्रातः</span></b><b style="color: blue;"><span style="font-size: large;"> 2-30 AM पर </span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">अचानक नहर में पानी बढ़ गया </span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">और कर्मचारी/अघिकारी निद्रा में सोते रहे।</span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">जिसके कारण पानी बिजलीघर के बाँध को तोड़कर</span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">लोहियाहेड कालोनी को बहाकर ले गया।</span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">इससे स्थानीय निवासियों में हड़कम्प मच गया।</span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">लोग अपना घर बार छोड़कर </span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">जहाँ भी उनको सुरक्षित स्थान मिला </span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">वहाँ पर चले गये और कुछ </span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">इस अचानक आयी आपदा में</span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">कालकवलित भी हो गये।</span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">--</span></b></div>
<div style="background-color: white; font-family: 'Courier New', Courier, FreeMono, monospace; line-height: 17.24799919128418px; text-align: center;">
<b style="color: blue;"><span style="font-size: large;">देखिए आज के कुछ ताजा चित्र-</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXLR0nUNSFOoJezlOGs93vZtKrDJFmd3gul2UHLVdZO4YMzxE8YIsIOjVRw45FCQe9k84G47_7S3T-xR9oJO7oRABzDId_18FYMM3gjXGJ5gMaowL05Nrr4udF-tIU-N9wz9Be8un5Mj_F/s1600/DSC08452.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXLR0nUNSFOoJezlOGs93vZtKrDJFmd3gul2UHLVdZO4YMzxE8YIsIOjVRw45FCQe9k84G47_7S3T-xR9oJO7oRABzDId_18FYMM3gjXGJ5gMaowL05Nrr4udF-tIU-N9wz9Be8un5Mj_F/s1600/DSC08452.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-a5TslrzmQDY/VANLd1GtFsI/AAAAAAAA02o/9tEmqXfmnc8/s1600/DSC08451.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://2.bp.blogspot.com/-a5TslrzmQDY/VANLd1GtFsI/AAAAAAAA02o/9tEmqXfmnc8/s1600/DSC08451.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-gg1n27NtmeE/VANLfv0HHeI/AAAAAAAA020/LkbsmAWRlXk/s1600/DSC08453.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://1.bp.blogspot.com/-gg1n27NtmeE/VANLfv0HHeI/AAAAAAAA020/LkbsmAWRlXk/s1600/DSC08453.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAEoBG__4Ge2AehXcNEy3ghNzUEUG9ySdhckaVAFDr-aHKoqRsoGRCs8xiBc2ocOO9XduTfux4AXkVI3LF2pFvTuVWMV0Lpr52KECorbjXDiRfwCoOr6xbsjAIlgnxLMxHLRV_LN7pY7jL/s1600/DSC08454.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAEoBG__4Ge2AehXcNEy3ghNzUEUG9ySdhckaVAFDr-aHKoqRsoGRCs8xiBc2ocOO9XduTfux4AXkVI3LF2pFvTuVWMV0Lpr52KECorbjXDiRfwCoOr6xbsjAIlgnxLMxHLRV_LN7pY7jL/s1600/DSC08454.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-u3hnlHqeKQQ/VANML1XhVzI/AAAAAAAA03I/KJdPOwknni4/s1600/DSC08455.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://2.bp.blogspot.com/-u3hnlHqeKQQ/VANML1XhVzI/AAAAAAAA03I/KJdPOwknni4/s1600/DSC08455.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-_BsZuKCcfwk/VANMPAIt4JI/AAAAAAAA03Q/YYq1WO3jN4U/s1600/DSC08456.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://1.bp.blogspot.com/-_BsZuKCcfwk/VANMPAIt4JI/AAAAAAAA03Q/YYq1WO3jN4U/s1600/DSC08456.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgbw9H0yD-7aHpt-VEfqmv58XBznxp2rTWz0ocvkTNkHaniaMmriDMIKtmJvKdi_pK8-Y4xOfAE1YKuVAU2OrC5omPqQ3M-sb-jMzteDZh3Ozc8FfPEKkovjsQhIkMx5bGKRxzzEbRBEc5G/s1600/DSC08457.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgbw9H0yD-7aHpt-VEfqmv58XBznxp2rTWz0ocvkTNkHaniaMmriDMIKtmJvKdi_pK8-Y4xOfAE1YKuVAU2OrC5omPqQ3M-sb-jMzteDZh3Ozc8FfPEKkovjsQhIkMx5bGKRxzzEbRBEc5G/s1600/DSC08457.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-1sH7TzG0XUY/VANM7aeQRdI/AAAAAAAA03o/wm60cSGbzWU/s1600/DSC08459.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://1.bp.blogspot.com/-1sH7TzG0XUY/VANM7aeQRdI/AAAAAAAA03o/wm60cSGbzWU/s1600/DSC08459.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-YgiySXgzJsA/VANNwrYXjsI/AAAAAAAA04A/nisn5L2MF2o/s1600/DSC08460.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://2.bp.blogspot.com/-YgiySXgzJsA/VANNwrYXjsI/AAAAAAAA04A/nisn5L2MF2o/s1600/DSC08460.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwc1QZ9qmcQFjGLfuDOq-O9Vx_X1pnHDrp6tDQWvWRtxb6kS9ifd7akokaKTDkpLgnU8gc1rzDDTUeiYjiTcdswCehUyRRfWNW8_LstBeSvgMbXPaMpZovcr1nrPxlTtJVE1B-MRvZIqW4/s1600/DSC08461.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwc1QZ9qmcQFjGLfuDOq-O9Vx_X1pnHDrp6tDQWvWRtxb6kS9ifd7akokaKTDkpLgnU8gc1rzDDTUeiYjiTcdswCehUyRRfWNW8_LstBeSvgMbXPaMpZovcr1nrPxlTtJVE1B-MRvZIqW4/s1600/DSC08461.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKfF0_RuRgsSvYcucQvfW7O7CBiMg00S1qKJ24GJUcCl28A0_QJlZDgaVJ-s-RTsq_Gaa-MtyOLB-HyYI0Skd-uIv8InjWZJ_SRXEhi7OLZ2CnHusXFOefAN3QHb4KDYl07QsYHvj2_uv4/s1600/DSC08462.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKfF0_RuRgsSvYcucQvfW7O7CBiMg00S1qKJ24GJUcCl28A0_QJlZDgaVJ-s-RTsq_Gaa-MtyOLB-HyYI0Skd-uIv8InjWZJ_SRXEhi7OLZ2CnHusXFOefAN3QHb4KDYl07QsYHvj2_uv4/s1600/DSC08462.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgbIoLnDXKIdWAwzgsuYG36mLwE4RnnKjW2Zp8u6klgZkcAzPBDbq6z7fcGTiTUPjoc35sHOeFM4qmUbdAIpXVsElxwzulNO1jnDncWXdvccnh4pQa85IUxHqtFZrPi_pBP3MEkA3BKyb3p/s1600/DSC08463.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgbIoLnDXKIdWAwzgsuYG36mLwE4RnnKjW2Zp8u6klgZkcAzPBDbq6z7fcGTiTUPjoc35sHOeFM4qmUbdAIpXVsElxwzulNO1jnDncWXdvccnh4pQa85IUxHqtFZrPi_pBP3MEkA3BKyb3p/s1600/DSC08463.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-EevsEsyg18Q/VANOVOOSd8I/AAAAAAAA04Q/KXR_hxRrxcA/s1600/DSC08464.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://2.bp.blogspot.com/-EevsEsyg18Q/VANOVOOSd8I/AAAAAAAA04Q/KXR_hxRrxcA/s1600/DSC08464.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVChLxf7dmzwjhekH0dtU-G8reB1IC-8InBe8esvhFHOAhIgZP2PgQdqFdUjEbC-WjvsURfOMhRLCN2u-li9_PJ2M5hl2rnaO1Uo43Vdm7wB0f4eKigXnh42H9NMp65JIRO33RnvSxjdGv/s1600/DSC08465.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVChLxf7dmzwjhekH0dtU-G8reB1IC-8InBe8esvhFHOAhIgZP2PgQdqFdUjEbC-WjvsURfOMhRLCN2u-li9_PJ2M5hl2rnaO1Uo43Vdm7wB0f4eKigXnh42H9NMp65JIRO33RnvSxjdGv/s1600/DSC08465.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiWPDe4cA6ox7SwS15nH9xZP8xZeQ7EwamoopRuNxVGd38vBj0HeSRD5mqJWSq9uaAOOye1Is4HEqtFWe4XMhVUmImWdLv0izHQpNxOfdDeGKXFjIbonmgvAu_RhGDVsUTppeFIL-czm2A7/s1600/DSC08466.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiWPDe4cA6ox7SwS15nH9xZP8xZeQ7EwamoopRuNxVGd38vBj0HeSRD5mqJWSq9uaAOOye1Is4HEqtFWe4XMhVUmImWdLv0izHQpNxOfdDeGKXFjIbonmgvAu_RhGDVsUTppeFIL-czm2A7/s1600/DSC08466.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-pK9HmUGJ5oLGnW636Ni8jlrWLMFZ4OVij3p6GYxC7fQBjp81xBMWKPP9eNiYEXERR65HvxWz_S3KWbwxnGxb6mDxc1cR3-PxhgJddyzMqAHZARZOobGm705zokx9VJOX0vzWRd2azMO0/s1600/DSC08467.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-pK9HmUGJ5oLGnW636Ni8jlrWLMFZ4OVij3p6GYxC7fQBjp81xBMWKPP9eNiYEXERR65HvxWz_S3KWbwxnGxb6mDxc1cR3-PxhgJddyzMqAHZARZOobGm705zokx9VJOX0vzWRd2azMO0/s1600/DSC08467.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieFAW0iGpI5QjBD_tEAEas5JHMaCGQSSK6rsL7DRmH1AHw981kBcI1gd3wcdYtTEZRwwKPRJ4jgWINAEtufdr7r0ITqO13pQaezytmG56tdan0eq7FzCgwvgFsGxh7wHCw9HQWbKrfcURR/s1600/DSC08468.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieFAW0iGpI5QjBD_tEAEas5JHMaCGQSSK6rsL7DRmH1AHw981kBcI1gd3wcdYtTEZRwwKPRJ4jgWINAEtufdr7r0ITqO13pQaezytmG56tdan0eq7FzCgwvgFsGxh7wHCw9HQWbKrfcURR/s1600/DSC08468.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhh2gyWHayZIFJqMX9yzVoYb-5nroJYC4ufNCTvGZ2zeL8MkJkmaf0lX1zdK5QHcIXB69ECVAX818JOlI3aQNfcIZa3EwtyoSDhOXqaQI-GJ8jiGafj-6s2O6ki8ZmFp0mrMrlhqystQ7Np/s1600/DSC08469.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhh2gyWHayZIFJqMX9yzVoYb-5nroJYC4ufNCTvGZ2zeL8MkJkmaf0lX1zdK5QHcIXB69ECVAX818JOlI3aQNfcIZa3EwtyoSDhOXqaQI-GJ8jiGafj-6s2O6ki8ZmFp0mrMrlhqystQ7Np/s1600/DSC08469.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-gtbSbSiY7ro/VANP3l6IKjI/AAAAAAAA05A/bTP0HZM1Vk0/s1600/DSC08470.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://2.bp.blogspot.com/-gtbSbSiY7ro/VANP3l6IKjI/AAAAAAAA05A/bTP0HZM1Vk0/s1600/DSC08470.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-28Y-267Wpzc/VANQTy2_5CI/AAAAAAAA05I/XgCJMkmPSsQ/s1600/DSC08471.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://4.bp.blogspot.com/-28Y-267Wpzc/VANQTy2_5CI/AAAAAAAA05I/XgCJMkmPSsQ/s1600/DSC08471.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-s8BxEVeAMq0/VANQUx1l1wI/AAAAAAAA05Q/KjiYShIAlTc/s1600/DSC08472.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://1.bp.blogspot.com/-s8BxEVeAMq0/VANQUx1l1wI/AAAAAAAA05Q/KjiYShIAlTc/s1600/DSC08472.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9sij_pmfIoXhIXnOHuyKcglfZqKx_7qAW9hwzHEuUL2COzqXAPRiemDU_DSG75k_RqGeUElBFTR6ycvTcf_vl-TfUHaEZvSk8kHVduKMJkeUDf21Y_o1uVDRwlQxW81G2xdrLAEIno9KP/s1600/DSC08473.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9sij_pmfIoXhIXnOHuyKcglfZqKx_7qAW9hwzHEuUL2COzqXAPRiemDU_DSG75k_RqGeUElBFTR6ycvTcf_vl-TfUHaEZvSk8kHVduKMJkeUDf21Y_o1uVDRwlQxW81G2xdrLAEIno9KP/s1600/DSC08473.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-ubnthtR3oYc/VANRQfoDTfI/AAAAAAAA05w/GS-bRT38rVQ/s1600/DSC08476.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://1.bp.blogspot.com/-ubnthtR3oYc/VANRQfoDTfI/AAAAAAAA05w/GS-bRT38rVQ/s1600/DSC08476.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-qUm6dlK8xAs/VANRDW6MzxI/AAAAAAAA05o/lt26KPVpX3k/s1600/DSC08475.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://2.bp.blogspot.com/-qUm6dlK8xAs/VANRDW6MzxI/AAAAAAAA05o/lt26KPVpX3k/s1600/DSC08475.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: large;"><b><br /></b></span></div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-27703974979243885152014-07-15T16:20:00.000+05:302014-07-15T16:21:46.395+05:30"स्वाभिमानी बाबा नागार्जुन" (डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="background: rgb(219, 229, 241); border-collapse: collapse; border: none; text-align: justify;"><tbody>
<tr><td style="border: solid #002060 6.0pt; padding: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; width: 478.8pt;" valign="top" width="638"><div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> <b>नैनीताल जनपद तथा आस-पास के क्षेत्र
के सात्यिकारों को अखबारों से जब यह पता लगा कि बाबा नागार्जुन खटीमा आये हुए
हैं तो मेरे तथा वाचस्पति जी के पास उनके फोन आने लगे।</b></span><b><o:p></o:p></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"><b> हम लोगों ने भी सोचा कि बाबा के
सम्मान में एक कवि-गोष्ठी ही कर ली जाये।</b></span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTgVQM_5g6zmj3YUcEpUFynkJku-0Tu52ACW0iVUWwGMROjqXH_xB0x899S2TbXyHYiiwSBZiYSbMuk3AhOy46Ka1qs52qriUx7vNDaI6oJfLo234vwxa-ReHXUevlwDpe-WxMXXk0KZnM/s1600/0_dhara.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="color: blue;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTgVQM_5g6zmj3YUcEpUFynkJku-0Tu52ACW0iVUWwGMROjqXH_xB0x899S2TbXyHYiiwSBZiYSbMuk3AhOy46Ka1qs52qriUx7vNDaI6oJfLo234vwxa-ReHXUevlwDpe-WxMXXk0KZnM/s1600/0_dhara.jpg" height="287" width="400" /></span></a></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="background-color: white; line-height: 30.799999237060547px;"><span class="Apple-style-span"><span style="color: red; font-family: inherit;"><b>(चित्र में-सनातन धर्मशाला, खटीमा में 9 जुलाई,1989 को सम्पन्न </b></span></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="background-color: white; line-height: 30.799999237060547px;"><span style="color: red; font-family: inherit;"><b>कवि गोष्ठी के चित्र में-गम्भीर सिंह पालनी, जवाहरलाल वर्मा, </b></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="background-color: white; line-height: 30.799999237060547px;"><span style="color: red; font-family: inherit;"><b>दिनेश भट्ट, बल्लीसिंह चीमा, वाचस्पति, कविता पाठ करते हुए</b></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span style="color: red; font-family: inherit;"><b><span style="background-color: white; line-height: 30.799999237060547px;">ठा.गिरिराज सिंह, बाबा नागार्जुन तथा ‘डा. रूपचन्द्र शास्त्री मयंक’)</span> </b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> <b>अतः </b></span><b>9<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> जलाई </span>1989<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">
की तारीख</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">समय दिन में </span>2<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> बजे का और स्थान सनातन धर्मशाला का
सभागार निश्चित कर लिया गया।</span><o:p></o:p></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> उन दिनों ठा</span><span lang="HI">.</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> गिरिराज सिंह नैनीताल जिला को-आपरेटिव बैंक के महाप्रबन्धक थे। वो एक बड़े
साहित्यकार माने जाते थे। जब उनको इस गोष्ठी की सूचना अखबारों के माध्यम से मिली
तो वह भी बाबा से मिलने के लिए पहुँच गये।</span><o:p></o:p></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> सनातन धर्मशाला </span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">खटीमा
में गोष्ठी शुरू हो गयी। जिसकी अध्यक्षता ठा. गिरिराज सिंह ने की। बाबा को मुख्य
अतिथि बनाया गया। इस अवसर पर कथाकार गम्भीर सिंह पालनी</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">गजल
नवोदित हस्ताक्षर बल्ली सिंह चीमा</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">जवाहर लाल वर्मा</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">दिनेश
भट्ट</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">देवदत्त प्रसून</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">हास्य-व्यंग
के कवि गेंदालाल शर्मा निर्जन</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">टीका राम पाण्डेय एकाकी</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">रामसनेही
भारद्वाज स्नेही</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">डा. रूपचन्द्र शास्त्री मयंक</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">भारत
ग्राम समाचार के सम्पादक मदन विरक्त</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">केशव भार्गव निर्दोष आदि ने अपनी रचनाओं का
पाठ किया। गोष्ठी का संचालन राजकीय महाविद्यालय</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">खटीमा के हिन्दी के
प्राध्यापकवाचस्पति ने किया।</span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 18.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><a href="http://3.bp.blogspot.com/-62ag_hxYpYU/U8UE5ImBicI/AAAAAAAAwkc/hzIBoNF2Q_k/s1600/000_dhara.jpg" imageanchor="1" style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="color: blue;"><img border="0" src="http://3.bp.blogspot.com/-62ag_hxYpYU/U8UE5ImBicI/AAAAAAAAwkc/hzIBoNF2Q_k/s1600/000_dhara.jpg" height="400" width="285" /></span></a></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> <b>इस अवसर पर साहित्य शारदा मंच</b></span><b>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">खटीमा
का अध्यक्ष होने के नाते मैंने बाबा को शॉल ओढ़ा कर साहित्य-स्नेही की मानद
उपाधि से अलंकृत भी किया था।</span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> उन दिनों मैं हिन्दी साहित्य सम्मेलन</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">प्रयाग
की स्थायी समिति का सदस्य था। सम्मेलन के प्रधानमन्त्री श्री श्रीधर शास्त्री से
मेरी घनिष्ठता अधिक थी। मैंने उन्हें भी बाबा नागार्जुन के खटीमा में होने की
सूचना दे दी थी। </span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> उनका उत्तर आया कि बाबा को </span>14<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> सितम्बर</span>,
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">हिन्दी दिवस के अवसर पर प्रयाग ले
आओ। सम्मेलन की ओर से उन्हें सम्मानित कर देंगे।</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> मैंने बाबा के सामने श्रीधर शास्त्री
जी का प्रस्ताव रख दिया। बाबा ने अनसुना कर दिया। मैंने बाबा को फिर याद दिलाया।
अब तो बाबा का रूप देखने वाला था।</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> वह बोले-</span>‘‘<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">श्रीधर
जी से कह देना कि मैं उनका वेतन भोगी दास नही हूँ। उन्हें ससम्मान मुझे स्वयं ही
आमन्त्रित करना चाहिए था।</span>’’<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> मैंने बाबा को बहुत समझाया परन्तु
बाबा ने एक बार जो कह दिया वह तो अटल था।</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"><b><span style="color: purple;">इतने स्वाभिमानी थे बाबा।</span></b></span></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-63320401611844080062014-06-24T11:03:00.000+05:302014-06-24T11:03:19.538+05:30"आज से ब्लॉगिंग बन्द" (डॉ. रूपचंद्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial;"><b>मित्रों।</b></span><br />
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>फेस बुक पर मेरे मित्रों में एक श्री केवलराम भी हैं। </b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>उन्होंने मुझे चैटिंग में आग्रह किया कि उन्होंने एक ब्लॉगसेतु के नाम से एग्रीगेटर बनाया है। अतः आप उसमें अपने ब्लॉग जोड़ दीजिए। </b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>मैेने ब्लॉगसेतु का स्वागत किया और ब्लॉगसेतु में अपने ब्लॉग जोड़ने का प्रयास भी किया। मगर सफल नहीं हो पाया। शायद कुछ तकनीकी खामी थी।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>श्री केवलराम जी ने फिर मुझे याद दिलाया तो मैंने अपनी दिक्कत बता दी।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>इन्होंने मुझसे मेरा ईमल और उसका पासवर्ड माँगा तो मैंने वो भी दे दिया।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>इन्होंने प्रयास करके उस तकनीकी खामी को ठीक किया और मुझे बता दिया कि ब्लॉगसेतु के आपके खाते का पासवर्ड......है।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>मैंने चर्चा मंच सहित अपने 5 ब्लॉगों को ब्लॉग सेतु से जोड़ दिया।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>ब्लॉगसेतु से अपने 5 ब्लॉग जोड़े हुए मुझे 5 मिनट भी नहीं बीते थे कि इन महोदय ने कहा कि आप ब्लॉग मंच को ब्लॉग सेतु से हटा लीजिए।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>मैंने तत्काल अपने पाँचों ब्लॉग ब्लॉगसेतु से हटा लिए।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>अतः बात खत्म हो जानी चाहिए थी। </b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>---</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>कुछ दिनों बाद मुझे मेल आयी कि ब्लॉग सेतु में ब्लॉग जोड़िए।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>मैंने मेल का उत्तर दिया कि इसके संचालक भेद-भाव रखते हैं इसलिए मैं अपने ब्लॉग ब्लॉग सेतु में जोड़ना नहीं चाहता हूँ।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>--</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>बस फिर क्या था श्री केवलराम जी फेसबुक की चैटिंग में शुरू हो गये।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>--</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>यदि मुझसे कोई शिकायत थी तो मुझे बाकायदा मेल से सूचना दी जानी चाहिए थी । लेकिन ऐसा न करके इन्होंने फेसबुक चैटिंग में मुझे अप्रत्यक्षरूप से धमकी भी दी।</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>एक बानगी देखिए इनकी चैटिंग की....</b></div>
<div style="color: #222222; font-family: arial;">
<b>"<span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><a href="https://www.facebook.com/kewal.ram.9" style="color: #1155cc;"><span style="color: #3b5998; text-decoration: none;">Kewal Ram</span></a></span></b><div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">आदरणीय शास्त्री जी</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">जैसे कि आपसे संवाद हुआ था और आपने यह कहा था कि आप मेल के माध्यम से उत्तर दे देंगे लेकिन आपने अभी तक कोई मेल नहीं किया</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">जिस तरह से बिना बजह आपने बात को सार्जनिक करने का प्रयास किया है उसका मुझे बहुत खेद है</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">ब्लॉग सेतु टीम की तरफ से फिर आपको एक बार याद दिला रहा हूँ</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">कि आप अपनी बात का स्पष्टीकरण साफ़ शब्दों में देने की कृपा करें</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">कोई गलत फहमी या कोई नाम नहीं दिया जाना चाहिए</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">क्योँकि गलत फहमी का कोई सवाल नहीं है</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">सब कुछ </span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;">on record </span><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">है</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">इसलिए आपसे आग्रह है कि आप अपन द्वारा की गयी टिप्पणी के विषय में कल तक स्पष्टीकरण देने की कृपा करें </span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;">24/06/2014<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;">7 : 00 AM </span><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">तक</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">अन्यथा हमें किसी और विकल्प के लिए बाध्य होना पडेगा</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">जिसका मुझे भी खेद रहेगा</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;">अपने **"</span><span style="color: #333333; font-family: Helvetica, sans-serif;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-image: initial; background-repeat: initial; margin: 7.5pt 0cm 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="color: #333333; font-family: Mangal, serif;"><b>--</b></span></div>
<div>
<b>ब्लॉग सेतु के संचालकों में से एक श्री केवलराम जी ने मुझे कानूनी कार्यवाही करने की धमकी देकर इतना बाध्य कर दिया कि मैं ब्लॉगसेतु के संचालकों से माफी माँगूँ। </b></div>
<div>
<b>जिससे मुझे गहरा मानसिक आघात पहुँचा है।</b></div>
<div>
<b>इसलिए मैं ब्लॉगसेतु से क्षमा माँगता हूँ।</b></div>
<div>
<b>साथ ही ब्लॉगिंग भी छोड़ रहा हूँ। क्योंकि ब्लॉग सेतु की यही इच्छा है कि जो ब्लॉगर प्रतिदिन अपना कीमती समय लगाकर हिन्दी ब्लॉगिंग को समृद्ध कर रहा है वो आगे कभी ब्लॉगिंग न करे।</b></div>
<div>
<b>मैंने जीवन में पहला एग्रीगेटर देखा जिसका एक संचालक बचकानी हरकत करता है और फेसबुक पर पहल करके चैटिंग में मुझे हमेशा परेशान करता है।</b></div>
<div>
<b>उसका नाम है श्री केवलराम, हिन्दी ब्लॉगिंग में पी.एचडी.।</b></div>
<div>
<b>इस मानसिक आघात से यदि मुझे कुछ हो जाता है तो इसकी पूरी जिम्मेदारी ब्लॉगसेतु और इससे जुड़े श्री केवलराम की होगी।</b></div>
<div>
<b>आज से ब्लॉगिंग बन्द।</b></div>
<div>
<b>और इसका श्रेय ब्लॉगसेतु को।</b></div>
<div>
<b>जिसने मुझे अपना कीमती समय और इंटरनेट पर होने वाले भारी भरकम बिल से मुक्ति दिलाने में मेरी मदद की।</b></div>
<div>
<b>धन्यवाद।</b></div>
</div>
<div class="gmail_extra" style="color: #222222; font-family: arial;">
<b><br clear="all" /></b><div>
<div dir="ltr">
<b>डॉ. रूपचंद्र शास्त्री "मयंक"</b></div>
</div>
</div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-9669854414224793492014-06-12T20:08:00.001+05:302014-06-12T20:08:30.799+05:30"लोक उक्ति में कविता की भूमिका" (डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: center;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"><span style="color: red;"><b><span style="font-size: x-large;">लोक उक्ति में कविता की भूमिका</span></b><span style="font-size: large;"> </span></span></span></div>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; text-align: justify;">
<a href="https://mail.google.com/mail/u/0/?ui=2&ik=fecf200e94&view=fimg&th=1469022782377154&attid=0.1&disp=inline&realattid=f_hwc25hyg0&safe=1&attbid=ANGjdJ__BhPA7W5RRTvGVoybIIhXJ4hhTIDvVwy9oZDPuAR-zWKNo4Xgx4l63aL9nx-lWoJ99ms3_EvzUSKDXu4C8uWK6EKCmi8MjwWS3n3rFMgjpCWcgQrSMb37mZQ&ats=1402583073628&rm=1469022782377154&zw&sz=w742-h440" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img alt="Slide1.JPG दिखाया जा रहा है" border="0" height="276" src="https://mail.google.com/mail/u/0/?ui=2&ik=fecf200e94&view=fimg&th=1469022782377154&attid=0.1&disp=inline&realattid=f_hwc25hyg0&safe=1&attbid=ANGjdJ__BhPA7W5RRTvGVoybIIhXJ4hhTIDvVwy9oZDPuAR-zWKNo4Xgx4l63aL9nx-lWoJ99ms3_EvzUSKDXu4C8uWK6EKCmi8MjwWS3n3rFMgjpCWcgQrSMb37mZQ&ats=1402583073628&rm=1469022782377154&zw&sz=w742-h440" style="background-color: transparent; text-align: left;" width="400" /></a><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 18pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> कविता रावत ने कॉमर्स विषय से एम.कॉम. प्रथम श्रेणी में उत्तीर्ण किया है। वे घर-दफ्तर की जिम्मेदारी के साथ वर्ष 2009 से निरन्तर अपने ब्लॉग </span><span lang="EN-US" style="color: black; font-family: Arial, sans-serif;">www.kavitarawatbpl-blogspot-<wbr></wbr>in </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">पर कविता</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">कहानी अथवा संस्मरण आदि के माध्यम से अपनी भावनाओं,</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">विचारों को व्यक्त कर देश-दुनिया से जुड़ने के लिए प्रयासरत रहती है। इनका मानना है कि ब्लॉग इसके लिए घर से बाहर एक घर है। जिस प्रकार पेड़ अपने आकर्षण शक्ति से बादलों को खींचकर बरसने के लिए विवश कर देते है,</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">उसी प्रकार ये भी जब अपने आस-पास या समाज में कुछ ऐसा घटित होता देखती है,</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">जिसे देखकर उनका मन संवेदनशील हो उठता है तो वही उनको लिखने के लिए प्रेरित करता है। सामाजिक परिवेश की घटनाओं</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">परिदृश्यों और मानव मन में उठने वाली सहज भावनाओं व विचारों को सरल शब्दावली में व्यक्त करना इनकी भाषा-शैली का एक प्रमुख अंग है। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> कविता रावत के काव्य संग्रह </span><span lang="HI">"</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">लोक उक्ति में कविता"</span><span lang="HI"><span style="font-family: SimSun;"> </span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">से उनके लेखन से आशाएँ उभरती हैं। उन्होंने अपनी कविता के माध्यम से अपनी भावनाओं को व्यक्त करते हुए कहा है-</span><br />
<div style="text-align: center;">
<span lang="ZH-CN" style="color: blue; font-family: SimSun;">“</span><span lang="HI" style="color: blue;">यूँ ही अचानक कहीं कुछ नही घटता</span></div>
<span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">अंदर ही अंदर कुछ रहा है रिसता</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">किसे फुरसत कि देखे फुरसत से जरा</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">कहाँ उथला कहाँ राज है बहुत गहरा</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">बेवजह गिरगिट भी नहीं रंग बदलता...</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">”</span></div>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> लोकोक्तियों के माध्यम से कविताओं में अपनी लेखनी का जादू इन्होंने बहुत कुशलता से बिखेरा है।<br /><div style="text-align: center;">
<span style="color: blue;">“साँप को चाहे जितना दूध पिलाओ वह कभी मित्र नहीं बनेगा</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">आग में गिरे बिच्छू को उठा लो तो वह डंक ही मारेगा</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">गड्ढे में गिरे हुए पागल कुत्ते को बाहर निकालो तो वह काट लेगा</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">भेडि़ये को चाहे जितना खिलाओ-पिलाओ वह जंगल ही भागेगा...</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">”</span></div>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> एक अन्य रचना में कवयित्री तार्किक भावों को जीवन्त रखते हुए लिखती है-<br /><div style="text-align: center;">
<span style="color: blue;">“गौरैया कितनी भी ऊँची क्यों न उड़े गरुड़ तो नहीं बन जाएगी</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">बिल्ली कितनी भी क्यों न उछले बाघ तो नहीं बन जाएगी</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">घोड़े में जितनी ताकत हो वह उतना ही बोझ उठा पायेगा</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">जिसे आदत पड़ गई लदने की वह जमीं पर क्या चलेगा</span></div>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"><div style="text-align: center;">
<span style="color: blue;">जो अंडा नहीं उठा सकता वह भला डंडा क्या उठाएगा...”</span></div>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> समय शीर्षक से रचित रचना में कवयित्री कहती हैं-<br /><div style="text-align: center;">
<span style="color: blue;">“पंख होते हैं समय के</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">पंख लगाकर उड़ जाता है</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">पर छाया पीछे छोड़ जाता है</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">भरोसा नहीं समय का</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">न कुछ बोलता न दुआ सलाम करता है</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">सबको अपने आगे झुकाकर</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">चमत्कार दिखाता है</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">बड़ा सयाना है समय</span></div>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"><div style="text-align: center;">
<span style="color: blue;">हर गुत्थी यही सुलझाता है....”</span></div>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> बुरी आदत शीर्षक से प्रस्तुत रचना तो उनकी कालजयी रचना है-<br /><div style="text-align: center;">
<span lang="HI" style="color: blue;">“गधा कभी घोड़ा नहीं बन सकता</span><span lang="HI" style="color: blue;">,</span><span lang="HI" style="color: blue; font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="color: blue;">चाहे उसके कान कतर दो।</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">नीम-करेला कडुवा ही रहेगा</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">चाहे शक्कर की चासनी में डाल दो।।</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">हाथी को कितना भी नहला दो, वह अपने तन पर कीचड़ मल देगा।</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">भेडि़ये के दांत भले ही टूट जाय, वह अपनी आदत नहीं छोड़ेगा।।</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">पानी चाहे जितना भी उबल जाय, उसमें चिंगारी नहीं उठती है।</span></div>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"><div style="text-align: center;">
<span style="color: blue;">एक बार बुरी लत लग जाय, तो वह आसानी से नहीं छूटती है।।...”</span></div>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> इसके अतिरिक्त संगति का प्रभाव</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">दुर्जनता का भाव</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">हाय</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">पैसा! हाय पैसा!,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">दिल को दिल से राह होती है</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">मित्र और मित्रता</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">दूर-पास का लगाव-अलगाव</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">अपने - पराये का भेद</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">अति से सब जगह बचना चाहिए</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">भोजन मीठा नहीं</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">-</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">भूख मीठी होती है</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">दाढ़ी बढ़ा लेने पर सभी साधु नहीं बन जाते हैं,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">दो घरों का मेहमान भूखा मरता है आदि विषयों पर अपनी लेखनी चलाना कविता रावत के ही के ही बस की बात है।</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">“</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">लोक उक्ति में कविता</span><span lang="ZH-CN" style="font-family: SimSun;">”</span><span lang="ZH-CN" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">की पाण्डुलिपि को आद्योपान्त पढ़कर मैं इस निष्कर्ष पर पहुँचा हूँ कि यह पुस्तक विद्यालय में पढ़ने वाले छात्र-छात्राओं के लिए बहुत उपयोगी सिद्ध होगी। विदूषी कवयित्री ने अपनी रचना का विषय चाहे जो भी चुना हो</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">मगर उसमें एक सन्देश अवश्य निहित होता है</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">जिसमें लौकिक व्यवहार भी निहित होता है। एक ऐसी कृति है जिसमें प्राकृतिक परिवेश के साथ-साथ साहित्य की उद्देश्यपरक सम्भावनाएँ प्रकट होती हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> उदाहरण के लिए अति से सब जगह बचना चाहिए रचना को ही लीजिए-<br /><div style="text-align: center;">
<span style="color: blue;">“प्रत्येक अति बुराई का रूप धारण कर लेती है।</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">उचित की अति अनुचित हो जाती है।।</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">अति मीठे को कीड़ा खा जाता है।</span></div>
</span><span style="color: blue;"><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: Mangal, serif;">अति स्नेह मति बिगाड़ देता है।।</span></div>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"><div style="text-align: center;">
<span style="color: blue;">अति परिचय से अवज्ञा होने लगती है।...”</span></div>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> कविता रावत जी ने भाषिक सौन्दर्य के अतिरिक्त साहित्य की सभी विशेषताओं का संग-साथ लेकर जो निर्वहन किया है</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">वह अत्यन्त सराहनीय है।</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"> मुझे पूरा विश्वास है कि पाठक कविता रावत जी के साहित्य से अवश्य लाभान्वित होंगे और उनकी यह कृति समीक्षकों की दृष्टि से भी उपादेय सिद्ध होगी।</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">21 जनवरी</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">,</span><span lang="HI" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">2014<br /><div style="text-align: right;">
<b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">(डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री “मयंक”)</span></span></b></div>
</span><b><div style="text-align: right;">
<b><span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">हिन्दी ब्लॉगर,</span><span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">कवि तथा साहित्यकार</span></span></b></div>
</b><b><div style="text-align: right;">
<b><span style="color: blue;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">खटीमा जिला-ऊधमसिंहनगर</span></span></b></div>
</b><b><div style="text-align: right;">
<b><span lang="HI"><span style="color: blue;">(उत्तराखण्ड)</span></span></b></div>
</b><b><div style="text-align: right;">
<b>ई-</b>मेल <a href="mailto:roopchandrashastri@gmail.com" style="color: #1155cc;" target="_blank">roopchandrashastri@gmail.com</a></div>
<div style="text-align: right;">
फोन/फैक्स- (05943) 250129</div>
<div style="text-align: right;">
मोबाइल-07417619828</div>
</b><br />
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
<h3 style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif;">
<span lang="EN-US" style="font-family: 'Kruti Dev 010';"></span></h3>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-89269173619700489712014-01-25T17:16:00.001+05:302014-01-25T17:16:54.661+05:30"हाइकू संग्रह शब्दों के पुल की समीक्षा” (डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="background-color: #ffffcc; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border-collapse: collapse; border: none;"><tbody>
<tr><td style="border: solid windowtext 6.0pt; padding: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; width: 442.8pt;" valign="top" width="590"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;"><span style="color: purple; font-size: x-large;">मर्मस्पर्शी हाइकुओं
का संकलन है</span></span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: x-large;"><b>“</b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif;">शब्दों के पुल</span></b></span><b><span style="color: blue; font-size: x-large;">”</span><span style="font-size: medium;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUcNGDd3QvtBFhTObilmBf4Y5gJpakxpjsy1eNW4DvqZBvV62IvRf_v9Icw_4ppnDfBHOwxzPvb4f09BboTVP6D5Ae3V_95ECZrR4dDrk4zm2cG0uq8x2xlbI8cWezXFvAOAhE03yvrCz0/s1600/2542.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUcNGDd3QvtBFhTObilmBf4Y5gJpakxpjsy1eNW4DvqZBvV62IvRf_v9Icw_4ppnDfBHOwxzPvb4f09BboTVP6D5Ae3V_95ECZrR4dDrk4zm2cG0uq8x2xlbI8cWezXFvAOAhE03yvrCz0/s1600/2542.jpg" height="296" width="400" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> अभी एक सप्ताह पूर्व डॉ. सारिका मुकेश
द्वारा रचित एक हाइकु संग्रह मिला, जिसका नाम था </span></b><span style="color: blue;"><b><span style="font-size: 14.0pt;">“</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">शब्दों के पुल</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">”</span></b></span><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">। 83 रचनाओं से सुसज्जित 112 पृष्ठों
की इस पुस्तक को जाह्नवी प्रकाशन, दिल्ली द्वारा प्रकाशित किया गया है। जिसका
मूल्य रु.200</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">/- </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">रखा गया है।
जनसाधारण की सोच से परे इसका आवरण चित्र </span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><span style="color: purple;">reative Art</span></span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> ने तैयार किया है।</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-I69I-qjVSrI/UuOeudPsZcI/AAAAAAAAZKw/ENK0_6w6CHo/s1600/DSCN1707.JPG" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" src="http://3.bp.blogspot.com/-I69I-qjVSrI/UuOeudPsZcI/AAAAAAAAZKw/ENK0_6w6CHo/s1600/DSCN1707.JPG" height="320" width="206" /></a><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> इस हाइकु संग्रह को आत्मसात् करते हुए
मैंने महसूस किया है कि इसकी रचयिता डॉ. सारिका मुकेश अपने आप में एक शब्दकोष
हैं। चाहे उनकी लेखनी से रचनाओं के रूप में क्षणिकाएँ निकलें या हाइकु निकलें वह
अपने आप में किसी कविता से कम नहीं होती है।</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> कवयित्री ने अपनी बात में लिखा है-</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">“हाइकु स्वयं में
एक कविता है। इसमें कहे से अधिक अनकहा होता है, जिसके अर्थ पाठक अपनी पैनी
दृष्टि और सूझ-बूझ से खोजकर तराशता है। हाइकु मूलतः प्रकृति से जुड़े रहे हैं
परन्तु मनुष्य बी इसी प्रकृति का हिस्सा है और वैसे भी साहित्य समाज का दर्पण है
और समाज व्यक्ति</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">/</span></b></span><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: blue;">मनुष्य से बनता है,
सो मनुष्य की अनदेखी करना कदापि उचित नहीं होगा। इसलिए मनुष्य को केन्द्र में रखकर
खूब हाइकु लिखे जा रहे हैं।“</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: 14.0pt;">“</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जीवन जैसे</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">दूब की नोक पर</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ओस की बूँद</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">”<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">“क्यों भूले सत्य</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">भूल गये ईश्वर</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: blue;">अहंकार में” </span></span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> कवयित्री ने अपने
हाइकु संग्रह </span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">“</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">शब्दों के पुल</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">”</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> का श्रीगणेश वन्दे चरण से किया है-</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: 14.0pt;">“</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">वन्दे चरण</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तुझको समर्पण</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">श्रद्धा सुमन</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">”<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">“ओ मेरे कान्हा</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">रँग दे चुनरिया</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अपने रँग”</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उम्र तमाम</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बसो मेरे मन में</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: blue;">ओ घनश्याम”</span></span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> महाभारत के परिपेक्ष्य में कवयित्री ने नारी
की स्थिति पर प्रकाश डालते हुए कुछ इस प्रकार से हाइकुओं में बाँधा है-</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: 14.0pt;">“</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">महाभारत</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अन्याय के खिलाफ</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बिछी बिसात</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">”<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पाँच पाण्डव</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">औ</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">’</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> अकेली द्रोपदी</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">करती तृप्त”</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">स्त्री की नियति</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कभी अंकशायिनी</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: blue;">तो कभी जूती”</span></span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b style="text-align: justify;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> प्रकृतिचित्रण में भी डॉ.सारिका मुकेश
की कलम अछूती नहीं रही है। संध्याकाल को उन्होंने अपने हाइकुओं में शब्द देते हुए लिखा है-</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: 14.0pt;">“</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">दिन में थक</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">समुद्र की गोद में</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">छिपता सूर्य</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">”<o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">“लौटते पंछी</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अपने घोंसले में</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बच्चों के पास”</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">“हसीन शाम</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उतरी धरा पर</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: blue;">छलके जाम”</span></span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> आयु की शाश्वत परिभाषा कवयित्री ने “उम्र
और हम” शीर्षक से कुछ इस प्रकार दी है- </span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: 14.0pt;">“</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उम्र की गाड़ी</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">दौड़ती प्रतिपल</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मृत्यु की ओर”</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">“उम्र बढ़ती</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">घटती प्रतिपल</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">यह जिन्दगी”</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">--</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">“जन्मदिन क्यों?</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">होता एक बरस</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: blue;">आयु का कम”</span></span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="text-align: justify;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> डॉ.सारिका मुकेश ने अपने हाइकु संग्रह
</span></b><b style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14.0pt;">“</span></b><b style="text-align: justify;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">शब्दों के पुल</span></b><b style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14.0pt;">”</span></b><b style="text-align: justify;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> में रोजमर्रा की चर्या में पाये जाने
वाले आशा-प्रत्याशा, सोचता मन, मित्र, पंछी,आकांक्षा, सूरज, पानी पर लकीरें,
आदमी, आँसू, अज्ञानता, विसंगति, तूफान, परिवर्तन, बेवफाई, विदा, रामायण,
राजनीति, जीवनसंध्या, नारी आदि विविध विषयों पर अपनी सहज बात कही है।</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> अन्त में इतना ही कहूँगा कि डॉ. सारिका
मुकेश बहुमुखी प्रतिभा के धनी हैं और उनकी हाइकुकृति </span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">“</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">शब्दों के पुल</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">”</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> एक पठनीय ही नहीं अपितु संग्रहणीय
काव्य पुस्तिका है। </span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-size: 14.0pt;"> </span></b><b><span lang="HI" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">मेरा
विश्वास है कि</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; font-size: 14pt;"> </span></b></span><b><span style="font-size: 14.0pt;">“</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">शब्दों के पुल</span></b><b><span style="font-size: 14.0pt;">”</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">हाइकुसंग्रह</span></b><b><span style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span lang="HI" style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">सभी वर्ग के पाठकों के दिल को छूने में सक्षम
है। इसके साथ ही मुझे आशा है कि यह हाइकु संग्रह समीक्षकों की दृष्टि से भी उपादेय
सिद्ध होगा।</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">शुभकामनाओं के साथ!</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">समीक्षक</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; text-align: right;">
<b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> (</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री</span></b><b><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">‘</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">मयंक</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">’)<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">कवि एवं साहित्यकार</span></b><b><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">टनकपुर-रोड</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">खटीमा</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">जिला-ऊधमसिंहनगर (उत्तराखण्ड)</span></b><b><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">262
308<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; text-align: right;">
<b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">E-Mail .
roopchandrashastri@gmail.com<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; text-align: right;">
<b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">Website. <a href="http://uchcharan.blogspot.com/"><span style="color: red; text-decoration: none; text-underline: none;">http://uchcharan.blogspot.com/</span></a><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">फोन-(05943) 250129</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 20.25pt; text-align: right;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14pt;">मोबाइल-07417619828</span></b></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-13967567704400496642013-12-31T14:51:00.000+05:302013-12-31T14:51:40.132+05:30"दोहे-धरती का शृंगार" (डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक')<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="background-color: yellow; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border-collapse: collapse; border: none;"><tbody>
<tr><td style="border: solid red 3.0pt; mso-border-alt: dash-dot-stroked red 3.0pt; padding: 0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; width: 426.1pt;" valign="top" width="568"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-LWkmiFtroJs/UsKLv9Bo_mI/AAAAAAAAYXE/_gOyONpGtdQ/s1600/8.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="265" src="http://1.bp.blogspot.com/-LWkmiFtroJs/UsKLv9Bo_mI/AAAAAAAAYXE/_gOyONpGtdQ/s400/8.jpg" width="400" /></a></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">आओ </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal, serif; font-size: 16pt;">अभिनन्दन </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">करें</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">नये साल का आज।</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">श्रमिक-किसान-जवान
से</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जीवित देश समाज।१।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"> --</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">गुलदस्ते में सजे
हैं</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सुन्दर-सुन्दर फूल।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सुमनों सा जीवन
जियें</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बैर-भाव को भूल।२।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"> --</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">शस्य-श्यामला धरा
है</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जीवन का आधार।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">आओ पौधों से करें</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">धरती का शृंगार।३।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"> --</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जनमानस पर कर रहे</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कोटि-कोटि अहसान।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सबका भरते पेट हैं</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ये श्रमवीर
किसान।४।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">-- </span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मातृभूमि के वास्ते</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">देते जो बलिदान।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">रक्षा में संलग्न
हैं</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अपने वीर जवान।५।</span></b><b><span lang="EN-US" style="font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-1664026311363064103.post-42756423696403469972013-12-14T07:41:00.002+05:302013-12-14T07:41:44.883+05:30"ब्लॉगरों के लिए उपयोगी सुझाव" (डॉ.रूपचन्द्र शास्त्री ‘मयंक’)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: left;">
<b style="font-size: 22.399999618530273px; line-height: 1.4; text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> बहुत दिनों से यह तकनीकी पोस्ट लगाने की सोच रहा था। मगर समय नहीं निकाल पा रहा था। वैसे तो यह पोस्ट सभी ब्लॉगर्स की समस्याओं को ध्यान में रखकर लिख रहा हूँ। मगर विशेषतया उन साथियों के लिए है जो चर्चा मंच के चर्चाकार हैं या चर्चाकार बनने की कतार में हैं।</span></b></div>
<div class="post-body entry-content" id="post-body-526636554018520003" itemprop="description articleBody" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 22.399999618530273px; line-height: 1.4; position: relative; width: 520px;">
<div dir="ltr" trbidi="on">
<div class="post-body entry-content" id="post-body-3729134005910090235" itemprop="description articleBody" style="font-size: 22.399999618530273px; line-height: 1.4; position: relative; width: 560px;">
<div dir="ltr" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><b> अपनी नयी पोस्ट लगाने के लिए सबसे पहले आपको अपना डैशबोर्ड खोलना होगा इसके लिए आप<a href="https://draft.blogger.com/goog_155765947" style="color: blue; text-decoration: none;"> </a></b><span style="text-align: left;"><b><a href="https://draft.blogger.com/" style="color: blue; text-decoration: none;">https://draft.blogger.com/</a></b></span><b>....लिखकर अपने डैशबोर्ड पर आसानी से जा सकते हैं। मगर सबसे पहले आप अपनी ई मेल जरूर खोलकर रखिए।</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<b><span style="font-size: small;">यह तो मेरा डैशबोर्ड है लेकिन आपको भी अपने ब्लॉगों के साथ कुछ ऐसा ही दिखाई देगा। जिसमें आपके ब्लॉग होंगे।</span></b></div>
<div class="GEE3RVNDIW" style="background-color: #f9f9f9; border-bottom-color: rgb(238, 238, 238); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 1px; color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; line-height: 18px; margin: 0px 15px; padding: 15px 0px; position: relative;">
<div class="GEE3RVNDKW" style="margin: 0px 264px 0px 0px; padding: 0px;">
<h3 style="-webkit-transition: all 0.2s 0.2s; font-family: 'Open Sans', arial, sans-serif; line-height: 22px; margin: 0px; max-width: 430px; overflow: hidden; padding: 0px; position: relative; text-overflow: ellipsis; transition: all 0.2s 0.2s; vertical-align: middle; white-space: nowrap;">
<a href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5137307154008006972#overview/src=dashboard" style="color: rgb(242, 99, 0) !important; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><span style="font-size: xx-small;">चर्चामंच</span></a></h3>
</div>
<div class="GEE3RVNDLW" style="margin: 8px 0px 0px; overflow-x: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5137307154008006972#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><img alt="पेज व्यू चार्ट" class="GEE3RVNDEX" src="https://chart.googleapis.com/chart?cht=lfi&chd=s:ooqwp81uq3ry8ujpcw1nosuyyww3lN&chds=0.0,100.0&chs=45x18&chco=83b0efc8&chf=bg,s,ffffff00&chls=2.0,0.0,0.0&chm=B,ffffff00,0,0.0,0.0&hl=en-US" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: none; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a> <a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5137307154008006972#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">395754 पृष्ठदृश्य</a><span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5137307154008006972#allposts/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">1459 पोस्ट</a>, Nov 25, 2013 को अंतिम बार प्रकाशित<span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/manage-followers.g?blogID=5137307154008006972" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">1138 अनुसरणकर्ता</a></span></b></div>
<div style="margin: 0px; padding: 0px;">
</div>
<div class="GEE3RVNDMW" style="margin: 0px; padding: 0px; position: absolute; right: 0px; top: 15px; white-space: nowrap;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="blogg-button GEE3RVNDJW blogg-primary" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5137307154008006972#editor/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(253, 163, 82)), to(rgb(251, 143, 61))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgb(251, 143, 61); color: white; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 48px;" title="नया पोस्ट बनाएं"><img alt="नया पोस्ट बनाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><a class="blogg-button GEE3RVNDAX blogg-collapse-right" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5137307154008006972#allposts/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px -1px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 32px;" title="पोस्ट सूची पर जाएं"><img alt="पोस्ट सूची पर जाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><button aria-haspopup="true" class="blogg-button blogg-menu-button GEE3RVNDBX blogg-collapse-left" style="-webkit-box-align: stretch; -webkit-transition: all 0.2s; -webkit-user-select: none; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 0px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 0px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); box-sizing: content-box; color: #222222; cursor: pointer; height: 27px; line-height: 26px; margin: 0px; padding: 0px 10px; position: relative; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" tabindex="0" title="अधिक विकल्प"><span class="blogg-menu-button-content" style="display: inline-block; margin: 0px; overflow: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis; vertical-align: middle;"></span><span class="blogg-disclosureindicator" style="display: inline-block; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px;"></span></button><a class="blogg-button GEE3RVNDNW" href="http://charchamanch.blogspot.com/" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" target="_blank">ब्लॉग देखें</a></span></b></div>
</div>
<div class="GEE3RVNDIW" style="background-color: #f9f9f9; border-bottom-color: rgb(238, 238, 238); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 1px; color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; line-height: 18px; margin: 0px 15px; padding: 15px 0px; position: relative;">
<div class="GEE3RVNDKW" style="margin: 0px 264px 0px 0px; padding: 0px;">
<h3 style="-webkit-transition: all 0.2s 0.2s; font-family: 'Open Sans', arial, sans-serif; line-height: 22px; margin: 0px; max-width: 430px; overflow: hidden; padding: 0px; position: relative; text-overflow: ellipsis; transition: all 0.2s 0.2s; vertical-align: middle; white-space: nowrap;">
<a href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7421790880043366399#overview/src=dashboard" style="color: rgb(34, 34, 34) !important; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><span style="font-size: xx-small;">सृजन मंच ऑनलाइन</span></a></h3>
</div>
<div class="GEE3RVNDLW" style="margin: 8px 0px 0px; overflow-x: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7421790880043366399#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><img alt="पेज व्यू चार्ट" class="GEE3RVNDEX" src="https://chart.googleapis.com/chart?cht=lfi&chd=s:IIRNJOJFJPaasaMHam7KSUfavWXXfE&chds=0.0,100.0&chs=45x18&chco=83b0efc8&chf=bg,s,ffffff00&chls=2.0,0.0,0.0&chm=B,ffffff00,0,0.0,0.0&hl=en-US" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: none; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a> <a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7421790880043366399#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">5966 पृष्ठदृश्य</a><span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7421790880043366399#allposts/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">131 पोस्ट</a>, Nov 25, 2013 को अंतिम बार प्रकाशित<span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/manage-followers.g?blogID=7421790880043366399" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">86 अनुसरणकर्ता</a></span></b></div>
<div style="margin: 0px; padding: 0px;">
</div>
<div class="GEE3RVNDMW" style="margin: 0px; padding: 0px; position: absolute; right: 0px; top: 15px; white-space: nowrap;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="blogg-button GEE3RVNDJW blogg-primary" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7421790880043366399#editor/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(253, 163, 82)), to(rgb(251, 143, 61))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgb(251, 143, 61); color: white; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 48px;" title="नया पोस्ट बनाएं"><img alt="नया पोस्ट बनाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><a class="blogg-button GEE3RVNDAX blogg-collapse-right" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7421790880043366399#allposts/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px -1px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 32px;" title="पोस्ट सूची पर जाएं"><img alt="पोस्ट सूची पर जाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><button aria-haspopup="true" class="blogg-button blogg-menu-button GEE3RVNDBX blogg-collapse-left" style="-webkit-box-align: stretch; -webkit-transition: all 0.2s; -webkit-user-select: none; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 0px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 0px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); box-sizing: content-box; color: #222222; cursor: pointer; height: 27px; line-height: 26px; margin: 0px; padding: 0px 10px; position: relative; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" tabindex="0" title="अधिक विकल्प"><span class="blogg-menu-button-content" style="display: inline-block; margin: 0px; overflow: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis; vertical-align: middle;"></span><span class="blogg-disclosureindicator" style="display: inline-block; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px;"></span></button><a class="blogg-button GEE3RVNDNW" href="http://srijanmanchonline.blogspot.com/" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" target="_blank">ब्लॉग देखें</a></span></b></div>
</div>
<div class="GEE3RVNDIW" style="background-color: #f9f9f9; border-bottom-color: rgb(238, 238, 238); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 1px; color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; line-height: 18px; margin: 0px 15px; padding: 15px 0px; position: relative;">
<div class="GEE3RVNDKW" style="margin: 0px 264px 0px 0px; padding: 0px;">
<h3 style="-webkit-transition: all 0.2s 0.2s; font-family: 'Open Sans', arial, sans-serif; line-height: 22px; margin: 0px; max-width: 430px; overflow: hidden; padding: 0px; position: relative; text-overflow: ellipsis; transition: all 0.2s 0.2s; vertical-align: middle; white-space: nowrap;">
<a href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7953778984315039136#overview/src=dashboard" style="color: rgb(34, 34, 34) !important; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><span style="font-size: xx-small;">नन्हे सुमन</span></a></h3>
</div>
<div class="GEE3RVNDLW" style="margin: 8px 0px 0px; overflow-x: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7953778984315039136#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><img alt="पेज व्यू चार्ट" class="GEE3RVNDEX" src="https://chart.googleapis.com/chart?cht=lfi&chd=s:UuN6gQKcVHPqNTOOoUKKxSMU6gLRuQ&chds=0.0,100.0&chs=45x18&chco=83b0efc8&chf=bg,s,ffffff00&chls=2.0,0.0,0.0&chm=B,ffffff00,0,0.0,0.0&hl=en-US" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: none; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a> <a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7953778984315039136#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">49330 पृष्ठदृश्य</a><span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7953778984315039136#allposts/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">227 पोस्ट</a>, Nov 24, 2013 को अंतिम बार प्रकाशित<span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/manage-followers.g?blogID=7953778984315039136" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">111 अनुसरणकर्ता</a></span></b></div>
<div style="margin: 0px; padding: 0px;">
</div>
<div class="GEE3RVNDMW" style="margin: 0px; padding: 0px; position: absolute; right: 0px; top: 15px; white-space: nowrap;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="blogg-button GEE3RVNDJW blogg-primary" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7953778984315039136#editor/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(253, 163, 82)), to(rgb(251, 143, 61))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgb(251, 143, 61); color: white; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 48px;" title="नया पोस्ट बनाएं"><img alt="नया पोस्ट बनाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><a class="blogg-button GEE3RVNDAX blogg-collapse-right" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7953778984315039136#allposts/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px -1px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 32px;" title="पोस्ट सूची पर जाएं"><img alt="पोस्ट सूची पर जाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><button aria-haspopup="true" class="blogg-button blogg-menu-button GEE3RVNDBX blogg-collapse-left" style="-webkit-box-align: stretch; -webkit-transition: all 0.2s; -webkit-user-select: none; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 0px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 0px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); box-sizing: content-box; color: #222222; cursor: pointer; height: 27px; line-height: 26px; margin: 0px; padding: 0px 10px; position: relative; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" tabindex="0" title="अधिक विकल्प"><span class="blogg-menu-button-content" style="display: inline-block; margin: 0px; overflow: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis; vertical-align: middle;"></span><span class="blogg-disclosureindicator" style="display: inline-block; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px;"></span></button><a class="blogg-button GEE3RVNDNW" href="http://nicenice-nice.blogspot.com/" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" target="_blank">ब्लॉग देखें</a></span></b></div>
</div>
<div class="GEE3RVNDIW" style="background-color: #f9f9f9; border-bottom-color: rgb(238, 238, 238); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 1px; color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; line-height: 18px; margin: 0px 15px; padding: 15px 0px; position: relative;">
<div class="GEE3RVNDKW" style="margin: 0px 264px 0px 0px; padding: 0px;">
<h3 style="-webkit-transition: all 0.2s 0.2s; font-family: 'Open Sans', arial, sans-serif; line-height: 22px; margin: 0px; max-width: 430px; overflow: hidden; padding: 0px; position: relative; text-overflow: ellipsis; transition: all 0.2s 0.2s; vertical-align: middle; white-space: nowrap;">
<a href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7259733940754234509#overview/src=dashboard" style="color: rgb(34, 34, 34) !important; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><span style="font-size: xx-small;">काग़ज़ की नाव (मेरे गीत)</span></a></h3>
</div>
<div class="GEE3RVNDLW" style="margin: 8px 0px 0px; overflow-x: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7259733940754234509#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><img alt="पेज व्यू चार्ट" class="GEE3RVNDEX" src="https://chart.googleapis.com/chart?cht=lfi&chd=s:EEJ5KMXBHEDBJGEDKOgEEEOD5qYGmB&chds=0.0,100.0&chs=45x18&chco=83b0efc8&chf=bg,s,ffffff00&chls=2.0,0.0,0.0&chm=B,ffffff00,0,0.0,0.0&hl=en-US" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: none; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a> <a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7259733940754234509#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">2939 पृष्ठदृश्य</a><span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7259733940754234509#allposts/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">20 पोस्ट</a>, Nov 24, 2013 को अंतिम बार प्रकाशित<span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/manage-followers.g?blogID=7259733940754234509" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">14 अनुसरणकर्ता</a></span></b></div>
<div style="margin: 0px; padding: 0px;">
</div>
<div class="GEE3RVNDMW" style="margin: 0px; padding: 0px; position: absolute; right: 0px; top: 15px; white-space: nowrap;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="blogg-button GEE3RVNDJW blogg-primary" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7259733940754234509#editor/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(253, 163, 82)), to(rgb(251, 143, 61))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgb(251, 143, 61); color: white; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 48px;" title="नया पोस्ट बनाएं"><img alt="नया पोस्ट बनाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><a class="blogg-button GEE3RVNDAX blogg-collapse-right" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=7259733940754234509#allposts/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px -1px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 32px;" title="पोस्ट सूची पर जाएं"><img alt="पोस्ट सूची पर जाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><button aria-haspopup="true" class="blogg-button blogg-menu-button GEE3RVNDBX blogg-collapse-left" style="-webkit-box-align: stretch; -webkit-transition: all 0.2s; -webkit-user-select: none; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 0px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 0px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); box-sizing: content-box; color: #222222; cursor: pointer; height: 27px; line-height: 26px; margin: 0px; padding: 0px 10px; position: relative; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" tabindex="0" title="अधिक विकल्प"><span class="blogg-menu-button-content" style="display: inline-block; margin: 0px; overflow: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis; vertical-align: middle;"></span><span class="blogg-disclosureindicator" style="display: inline-block; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px;"></span></button><a class="blogg-button GEE3RVNDNW" href="http://kaagazkeenaaw.blogspot.com/" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" target="_blank">ब्लॉग देखें</a></span></b></div>
</div>
<div class="GEE3RVNDIW" style="background-color: #f9f9f9; border-bottom-color: rgb(238, 238, 238); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 1px; color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; line-height: 18px; margin: 0px 15px; padding: 15px 0px; position: relative;">
<div class="GEE3RVNDKW" style="margin: 0px 264px 0px 0px; padding: 0px;">
<h3 style="-webkit-transition: all 0.2s 0.2s; font-family: 'Open Sans', arial, sans-serif; line-height: 22px; margin: 0px; max-width: 430px; overflow: hidden; padding: 0px; position: relative; text-overflow: ellipsis; transition: all 0.2s 0.2s; vertical-align: middle; white-space: nowrap;">
<a href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=6034667824449341577#overview/src=dashboard" style="color: rgb(34, 34, 34) !important; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><span style="font-size: xx-small;">आपका ब्लॉग</span></a></h3>
</div>
<div class="GEE3RVNDLW" style="margin: 8px 0px 0px; overflow-x: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=6034667824449341577#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><img alt="पेज व्यू चार्ट" class="GEE3RVNDEX" src="https://chart.googleapis.com/chart?cht=lfi&chd=s:UZcjaLwTj0Pdk7RZVuSVOdZlOcPMcF&chds=0.0,100.0&chs=45x18&chco=83b0efc8&chf=bg,s,ffffff00&chls=2.0,0.0,0.0&chm=B,ffffff00,0,0.0,0.0&hl=en-US" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: none; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a> <a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=6034667824449341577#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">9477 पृष्ठदृश्य</a><span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=6034667824449341577#allposts/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">421 पोस्ट</a>, Nov 24, 2013 को अंतिम बार प्रकाशित<span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/manage-followers.g?blogID=6034667824449341577" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">56 अनुसरणकर्ता</a></span></b></div>
<div style="margin: 0px; padding: 0px;">
</div>
<div class="GEE3RVNDMW" style="margin: 0px; padding: 0px; position: absolute; right: 0px; top: 15px; white-space: nowrap;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="blogg-button GEE3RVNDJW blogg-primary" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=6034667824449341577#editor/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(253, 163, 82)), to(rgb(251, 143, 61))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgb(251, 143, 61); color: white; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 48px;" title="नया पोस्ट बनाएं"><img alt="नया पोस्ट बनाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><a class="blogg-button GEE3RVNDAX blogg-collapse-right" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=6034667824449341577#allposts/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px -1px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 32px;" title="पोस्ट सूची पर जाएं"><img alt="पोस्ट सूची पर जाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><button aria-haspopup="true" class="blogg-button blogg-menu-button GEE3RVNDBX blogg-collapse-left" style="-webkit-box-align: stretch; -webkit-transition: all 0.2s; -webkit-user-select: none; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 0px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 0px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); box-sizing: content-box; color: #222222; cursor: pointer; height: 27px; line-height: 26px; margin: 0px; padding: 0px 10px; position: relative; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" tabindex="0" title="अधिक विकल्प"><span class="blogg-menu-button-content" style="display: inline-block; margin: 0px; overflow: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis; vertical-align: middle;"></span><span class="blogg-disclosureindicator" style="display: inline-block; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px;"></span></button><a class="blogg-button GEE3RVNDNW" href="http://aapkaablog.blogspot.com/" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" target="_blank">ब्लॉग देखें</a></span></b></div>
</div>
<div class="GEE3RVNDIW" style="background-color: #f9f9f9; border-bottom-color: rgb(238, 238, 238); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 1px; color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; line-height: 18px; margin: 0px 15px; padding: 15px 0px; position: relative;">
<div class="GEE3RVNDKW" style="margin: 0px 264px 0px 0px; padding: 0px;">
<h3 style="-webkit-transition: all 0.2s 0.2s; font-family: 'Open Sans', arial, sans-serif; line-height: 22px; margin: 0px; max-width: 430px; overflow: hidden; padding: 0px; position: relative; text-overflow: ellipsis; transition: all 0.2s 0.2s; vertical-align: middle; white-space: nowrap;">
<a href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5484540138728195838#overview/src=dashboard" style="color: rgb(34, 34, 34) !important; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><span style="font-size: xx-small;">उच्चारण</span></a></h3>
</div>
<div class="GEE3RVNDLW" style="margin: 8px 0px 0px; overflow-x: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5484540138728195838#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><img alt="पेज व्यू चार्ट" class="GEE3RVNDEX" src="https://chart.googleapis.com/chart?cht=lfi&chd=s:qnourthmtlwj18Vetns5nqk4uukoeE&chds=0.0,100.0&chs=45x18&chco=83b0efc8&chf=bg,s,ffffff00&chls=2.0,0.0,0.0&chm=B,ffffff00,0,0.0,0.0&hl=en-US" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: none; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a> <a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5484540138728195838#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">351076 पृष्ठदृश्य</a><span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5484540138728195838#allposts/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">2078 पोस्ट</a>, Nov 23, 2013 को अंतिम बार प्रकाशित<span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/manage-followers.g?blogID=5484540138728195838" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">607 अनुसरणकर्ता</a></span></b></div>
<div style="margin: 0px; padding: 0px;">
</div>
<div class="GEE3RVNDMW" style="margin: 0px; padding: 0px; position: absolute; right: 0px; top: 15px; white-space: nowrap;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="blogg-button GEE3RVNDJW blogg-primary" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5484540138728195838#editor/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(253, 163, 82)), to(rgb(251, 143, 61))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgb(251, 143, 61); color: white; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 48px;" title="नया पोस्ट बनाएं"><img alt="नया पोस्ट बनाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><a class="blogg-button GEE3RVNDAX blogg-collapse-right" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5484540138728195838#allposts/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px -1px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 32px;" title="पोस्ट सूची पर जाएं"><img alt="पोस्ट सूची पर जाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><button aria-haspopup="true" class="blogg-button blogg-menu-button GEE3RVNDBX blogg-collapse-left" style="-webkit-box-align: stretch; -webkit-transition: all 0.2s; -webkit-user-select: none; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 0px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 0px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); box-sizing: content-box; color: #222222; cursor: pointer; height: 27px; line-height: 26px; margin: 0px; padding: 0px 10px; position: relative; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" tabindex="0" title="अधिक विकल्प"><span class="blogg-menu-button-content" style="display: inline-block; margin: 0px; overflow: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis; vertical-align: middle;"></span><span class="blogg-disclosureindicator" style="display: inline-block; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px;"></span></button><a class="blogg-button GEE3RVNDNW" href="http://uchcharan.blogspot.com/" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" target="_blank">ब्लॉग देखें</a></span></b></div>
</div>
<div class="GEE3RVNDIW" style="background-color: #f9f9f9; border-bottom-color: rgb(238, 238, 238); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 1px; color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; line-height: 18px; margin: 0px 15px; padding: 15px 0px; position: relative;">
<div class="GEE3RVNDKW" style="margin: 0px 264px 0px 0px; padding: 0px;">
<h3 style="-webkit-transition: all 0.2s 0.2s; font-family: 'Open Sans', arial, sans-serif; line-height: 22px; margin: 0px; max-width: 430px; overflow: hidden; padding: 0px; position: relative; text-overflow: ellipsis; transition: all 0.2s 0.2s; vertical-align: middle; white-space: nowrap;">
<a href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5595023842396230468#overview/src=dashboard" style="color: rgb(34, 34, 34) !important; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><span style="font-size: xx-small;">हँसता गाता बचपन</span></a></h3>
</div>
<div class="GEE3RVNDLW" style="margin: 8px 0px 0px; overflow-x: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5595023842396230468#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><img alt="पेज व्यू चार्ट" class="GEE3RVNDEX" src="https://chart.googleapis.com/chart?cht=lfi&chd=s:XtOPaoGgLoZQPoMGUIzJQKqU5MKcMA&chds=0.0,100.0&chs=45x18&chco=83b0efc8&chf=bg,s,ffffff00&chls=2.0,0.0,0.0&chm=B,ffffff00,0,0.0,0.0&hl=en-US" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: none; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a> <a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5595023842396230468#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">6923 पृष्ठदृश्य</a><span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5595023842396230468#allposts/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">50 पोस्ट</a>, Nov 23, 2013 को अंतिम बार प्रकाशित<span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/manage-followers.g?blogID=5595023842396230468" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">34 अनुसरणकर्ता</a></span></b></div>
<div style="margin: 0px; padding: 0px;">
</div>
<div class="GEE3RVNDMW" style="margin: 0px; padding: 0px; position: absolute; right: 0px; top: 15px; white-space: nowrap;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="blogg-button GEE3RVNDJW blogg-primary" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5595023842396230468#editor/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(253, 163, 82)), to(rgb(251, 143, 61))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgb(251, 143, 61); color: white; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 48px;" title="नया पोस्ट बनाएं"><img alt="नया पोस्ट बनाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><a class="blogg-button GEE3RVNDAX blogg-collapse-right" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=5595023842396230468#allposts/src=dashboard" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px -1px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle; width: 32px;" title="पोस्ट सूची पर जाएं"><img alt="पोस्ट सूची पर जाएं" class="blogg-button-image" src="" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px 0px 2px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a><button aria-haspopup="true" class="blogg-button blogg-menu-button GEE3RVNDBX blogg-collapse-left" style="-webkit-box-align: stretch; -webkit-transition: all 0.2s; -webkit-user-select: none; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 0px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 0px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); box-sizing: content-box; color: #222222; cursor: pointer; height: 27px; line-height: 26px; margin: 0px; padding: 0px 10px; position: relative; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" tabindex="0" title="अधिक विकल्प"><span class="blogg-menu-button-content" style="display: inline-block; margin: 0px; overflow: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis; vertical-align: middle;"></span><span class="blogg-disclosureindicator" style="display: inline-block; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px;"></span></button><a class="blogg-button GEE3RVNDNW" href="http://pranjalprachi.blogspot.com/" role="button" style="-webkit-transition: all 0.2s; background-image: -webkit-gradient(linear, 0% 0%, 0% 100%, from(rgb(245, 245, 245)), to(rgb(241, 241, 241))); border-bottom-left-radius: 2px; border-bottom-right-radius: 2px; border-top-left-radius: 2px; border-top-right-radius: 2px; border: 1px solid rgba(0, 0, 0, 0.0980392); color: #444444; display: inline-block; line-height: 27px; margin: 0px 0px 0px 10px; padding: 0px 10px; position: relative; text-align: center; text-decoration: none; transition: all 0.2s; vertical-align: middle;" target="_blank">ब्लॉग देखें</a></span></b></div>
</div>
<div class="GEE3RVNDIW" style="background-color: #f9f9f9; border-bottom-color: rgb(238, 238, 238); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 1px; color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; line-height: 18px; margin: 0px 15px; padding: 15px 0px; position: relative;">
<div class="GEE3RVNDKW" style="margin: 0px 264px 0px 0px; padding: 0px;">
<h3 style="-webkit-transition: all 0.2s 0.2s; font-family: 'Open Sans', arial, sans-serif; line-height: 22px; margin: 0px; max-width: 430px; overflow: hidden; padding: 0px; position: relative; text-overflow: ellipsis; transition: all 0.2s 0.2s; vertical-align: middle; white-space: nowrap;">
<a href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=6179172012135228892#overview/src=dashboard" style="color: rgb(34, 34, 34) !important; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><span style="font-size: xx-small;">"धरा के रंग"</span></a></h3>
</div>
<div class="GEE3RVNDLW" style="margin: 8px 0px 0px; overflow-x: hidden; padding: 0px; text-overflow: ellipsis;">
<b><span style="font-size: xx-small;"><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=6179172012135228892#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;"><img alt="पेज व्यू चार्ट" class="GEE3RVNDEX" src="https://chart.googleapis.com/chart?cht=lfi&chd=s:UOrXggqsOM6fPaMyVgzsbUVtnd6YbE&chds=0.0,100.0&chs=45x18&chco=83b0efc8&chf=bg,s,ffffff00&chls=2.0,0.0,0.0&chm=B,ffffff00,0,0.0,0.0&hl=en-US" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: none; box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; margin: 0px; padding: 0px; position: relative; vertical-align: middle;" /></a> <a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=6179172012135228892#overviewstats/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">31838 पृष्ठदृश्य</a><span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/blogger.g?blogID=6179172012135228892#allposts/src=dashboard" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">114 पोस्ट</a>, Nov 22, 2013 को अंतिम बार प्रकाशित<span class="GEE3RVNDFX" style="color: #cccccc; margin: 0px; padding: 0px 5px;"> - </span><a class="GEE3RVNDPW" href="https://draft.blogger.com/manage-followers.g?blogID=6179172012135228892" style="color: #1155cc; margin: 0px; padding: 0px; text-decoration: none;">180 अनुसरणकर्ता</a></span></b></div>
</div>
<div class="separator" style="clear: both;">
<b><span style="font-size: small;"> इसमें ब्लॉगों के आगे<span style="background-color: #e69138;"> नारंगी रंग </span>में एक पेन दिखाई दे रहा है। आपको जिस ब्लॉग पर पोस्ट लिखनी है केवल उसी के सामने नारंगी रंग के पेन पर क्लिक करना है।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both;">
<b><span style="font-size: small;">अब आपको इस तरह का दृश्य दिखाई देगा-</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-SVzY1PBYdQ8/UpGTXH2fw6I/AAAAAAAAYFQ/uEIhap0ykqo/s1600/DSCN1625.JPG" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><b><span style="font-size: small;"><img border="0" height="345" src="http://4.bp.blogspot.com/-SVzY1PBYdQ8/UpGTXH2fw6I/AAAAAAAAYFQ/uEIhap0ykqo/s320/DSCN1625.JPG" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="400" /></span></b></a></div>
<div style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">सबसे पहले आपको इस कॉलम में पोस्ट का शीर्षक लिखना चाहिए।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJ3smg36ybCK0BUvqMXj5hzBkQgsP-VzQKkeHNi1XdHoIwO0aRXsyTfR1FTmH2V286abdX5KbYCo_i3ZQ5Dg2k8n-f16x8v0aSec6zSVpPtMc1BQxyBE37IM8Rf0VPOxGKBsdNTQHMzUI/s1600/1170870_408492369255222_1182819714_n+copy.jpg" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><b><span style="font-size: small;"><img border="0" height="128" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJ3smg36ybCK0BUvqMXj5hzBkQgsP-VzQKkeHNi1XdHoIwO0aRXsyTfR1FTmH2V286abdX5KbYCo_i3ZQ5Dg2k8n-f16x8v0aSec6zSVpPtMc1BQxyBE37IM8Rf0VPOxGKBsdNTQHMzUI/s1600/1170870_408492369255222_1182819714_n+copy.jpg" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="400" /></span></b></a></div>
<div class="" style="clear: both; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">उसके बाद आप अपनी पोस्ट से सम्बन्धित लेबल यहाँ लिख दीजिए।</span></b></div>
</div>
<div style="text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/--HWQ1wqojlk/UpGTP-i3FnI/AAAAAAAAYFA/JRrj6OyB0sQ/s1600/DSCN1627.JPG" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><b><span style="font-size: small;"><img border="0" height="400" src="http://2.bp.blogspot.com/--HWQ1wqojlk/UpGTP-i3FnI/AAAAAAAAYFA/JRrj6OyB0sQ/s320/DSCN1627.JPG" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="322" /></span></b></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="font-size: small;"> आप अपनी पोस्ट को किस तारीख को प्रकाशित करना चाहते हैं। यह यहाँ पर क्लिक करने से आयेगा।</span></b></div>
<div style="text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-Z22YrvS0IVs/UpGTi5YxjmI/AAAAAAAAYFw/kq8bKl94w-Y/s1600/DSCN1630.JPG" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><b><span style="font-size: small;"><img border="0" height="400" src="http://4.bp.blogspot.com/-Z22YrvS0IVs/UpGTi5YxjmI/AAAAAAAAYFw/kq8bKl94w-Y/s320/DSCN1630.JPG" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="312" /></span></b></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="font-size: small;"> तारीख के दाहिनी ओर समय लिखा दिखाई दे रहा है। आप समय पर क्लिक करेंगे तो आपको निम्न सारिणी दिखाई देगी।</span></b></div>
<div style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi1wUYi9GJ2d4PPFHbpJ1i5G1MKZ0LvY87qbzIyDgHCeuIPsUqYRG97W7BCOtzgR-WWrFl5FYwJtgMR7zAgAJcwRTg0pKy-LURd09x1Bm3tjIF1T90WAbASZibXz8QMbKHYkCnpnXiSaVM/s1600/DSCN1636.JPG" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><b><span style="font-size: small;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi1wUYi9GJ2d4PPFHbpJ1i5G1MKZ0LvY87qbzIyDgHCeuIPsUqYRG97W7BCOtzgR-WWrFl5FYwJtgMR7zAgAJcwRTg0pKy-LURd09x1Bm3tjIF1T90WAbASZibXz8QMbKHYkCnpnXiSaVM/s320/DSCN1636.JPG" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="202" /></span></b></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="font-size: small;"> आप अपने अनुकूल समय का चयन करके उस पर क्लिक कर दीजिए।</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="font-size: small;">यदि आप इस पोस्ट को तत्काल प्रकाशित करना चाहते हैं तो स्वत: (Automatic) पर ही क्लिक कीजिए।</span></b></div>
<div style="text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-nedM4f2A-2A/UpGT0lG0HUI/AAAAAAAAYGA/L0qlbFOTIS4/s1600/DSCN1635.JPG" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><b><span style="font-size: small;"><img border="0" height="400" src="http://2.bp.blogspot.com/-nedM4f2A-2A/UpGT0lG0HUI/AAAAAAAAYGA/L0qlbFOTIS4/s320/DSCN1635.JPG" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="260" /></span></b></a></div>
<div style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">--</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<b><span style="color: red; font-size: small;">इसके बाद चर्चा के कुछ गुर की बात आपको बताता हूँ।</span></b></div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="font-size: small;">जब आप कोई लेख या लिंक कॉपी करके यहाँ पेस्ट करें तो मैटर को के सलेक्ट करके, सामान्य या Normal पर क्लिक करके सबसे नीचे सामान्य या Normal का विकल्प आयेगा। उस पर अवश्य क्ल्कि कर दें। इससे आपकी पोस्ट एक समान दिखाई देगी और गैप भी नहीं दिखाई देगा।</span></b></div>
<div style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg6hO-W_jQmZGFv36QZynvlfBJ0QodDA4irKK4uiiZou7HVhyNBlAZwtFNnbB6wcxJ9FpL5lVrPxP6HT75oLmu-EVttHiafnnT9ogeXy-71mfYiWPb7dvQBO8rQwxkkFr5dPvQqlvFdZYc/s1600/DSCN1625.JPG" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><b><span style="font-size: small;"><img border="0" height="86" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg6hO-W_jQmZGFv36QZynvlfBJ0QodDA4irKK4uiiZou7HVhyNBlAZwtFNnbB6wcxJ9FpL5lVrPxP6HT75oLmu-EVttHiafnnT9ogeXy-71mfYiWPb7dvQBO8rQwxkkFr5dPvQqlvFdZYc/s400/DSCN1625.JPG" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="400" /></span></b></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="font-size: small;"> अब यदि आपकी इच्छा शब्दों को छोटा-बड़ा या सबसे छोटा या सबसे बड़ा करने की इच्छा हो तो बायीं ओर<span style="color: blue;"> T </span>बनी है इस पर क्लिक करके आप अपने शब्दों को मनचाहा आकार दे सकते हैं।</span></b><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">एक बात और भी ध्यान रखिए</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">निम्न टेबिल में A और कलम का निशान</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">आपको दिखाई दे रहा होगा।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">A </span></b><b><span style="font-size: small;">को क्लिक करके से आप <span style="color: red;">अक्षरों का रंग</span></span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">और कलम को क्लिक करके आप </span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="background-color: yellow; font-size: small;">अक्षरों की पृष्ठभूमि का रंग भी बदल सकते हैं।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKiQAN5F4q90FsBUeMHWhdfPbVFq3JSDvBdGQL73CPKPYDHSojMyBxcplj87TNr2f2iN4hhCWivsTk-lqCspbWmx4r1MxHzUrNqihzQ-VRd3tSF2RhHPW67fC9XqwQugPCMT0M-iVv8ho/s1600/DSCN1635.JPG" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><span style="font-size: small;"><img border="0" height="182" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKiQAN5F4q90FsBUeMHWhdfPbVFq3JSDvBdGQL73CPKPYDHSojMyBxcplj87TNr2f2iN4hhCWivsTk-lqCspbWmx4r1MxHzUrNqihzQ-VRd3tSF2RhHPW67fC9XqwQugPCMT0M-iVv8ho/s400/DSCN1635.JPG" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="400" /></span></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">अब बात आती है चित्र लगाने की।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">यदि आपको अपने कम्प्यूटर में सेव हुए किसी चित्र को लेना है </span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">तो नीचे दिये हुए चित्र में link के दाहिनी ओर </span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">आसमानी रंग का एक आइकॉन है।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">आप उसे क्लिक करके वांछित चित्र लगा सकते हैं।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">अग किसी वेबसाइट या किसी ब्लॉग से चित्र लेना हो तो</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">उसे आप सीधे ही उस साइट से कापी करके </span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">अपनी पोस्ट में लगा सकते हैं।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKiQAN5F4q90FsBUeMHWhdfPbVFq3JSDvBdGQL73CPKPYDHSojMyBxcplj87TNr2f2iN4hhCWivsTk-lqCspbWmx4r1MxHzUrNqihzQ-VRd3tSF2RhHPW67fC9XqwQugPCMT0M-iVv8ho/s1600/DSCN1635.JPG" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><span style="font-size: small;"><img border="0" height="182" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKiQAN5F4q90FsBUeMHWhdfPbVFq3JSDvBdGQL73CPKPYDHSojMyBxcplj87TNr2f2iN4hhCWivsTk-lqCspbWmx4r1MxHzUrNqihzQ-VRd3tSF2RhHPW67fC9XqwQugPCMT0M-iVv8ho/s400/DSCN1635.JPG" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="400" /></span></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: small;"><b>अरे अभी टैक्स्ट पर लिंक लगाने का बिन्दु तो छूट ही गया है।</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: #cc0000; font-size: small;"><b>इसके लिए आपको जिस किसी वेब साइट या पोस्ट या प्रोफाइल का</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: #cc0000; font-size: small;"><b>लिंक अपने लिखे हुए किसी अंश पर या चित्र पर लगाना है </b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: #cc0000; font-size: small;"><b>तो सबसे पहले आप उस स्थान पर जाइए </b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><span style="color: #cc0000;"><b>जहाँ से आ</b></span><b style="color: #cc0000;">पको लिंक लेना है।</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><b style="color: #cc0000;">यह लिंक पोस्ट के सबसे ऊपर </b><b><span style="color: blue;">एचटीटीपी://एबीसीडी.....</span></b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b style="color: #cc0000;"><span style="font-size: small;">होता है आप इसको कॉपी कर लीजिए।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-size: small;">अब आप अपनी पोस्ट के सम्पादन में आकर </span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-size: small;">उस मैटर/चित्र को सलेक्ट कर लीजिए।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-size: small;">जिस पर कि आपको लिंक लगाना है।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-size: small;">इसके बाद आप ऊपर दिये हुए चित्र में </span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-size: small;">लिंक को क्लिक कीजिए।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-size: small;">वहाँ आपसे लिंक माँगा जायेगा।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="color: blue; font-size: small;">आपके पास जो लिंक कॉपी है वह आप </span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: small;"><b>यहाँ पेस्ट करके ओके कर दीजिए।</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: red; font-size: small;"><b>आपके वांछित</b><b> मैटर/चित्र पर लिंक आ जायेगा।</b><b> </b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">मेरे विचार से अब शायद कोई महत्वपूर्ण</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">बात शेष नहीं रही है।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">बस इतने से ही आपका काम चल जायेगा।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><a href="http://3.bp.blogspot.com/-HIZ0L7Rk76c/UpLw5ypSY9I/AAAAAAAAYHM/G3lGJu_xNVU/s1600/DSCN1630.JPG" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><img border="0" height="130" src="http://3.bp.blogspot.com/-HIZ0L7Rk76c/UpLw5ypSY9I/AAAAAAAAYHM/G3lGJu_xNVU/s1600/DSCN1630.JPG" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="400" /></a></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: small;"><b>ऊपर दिये हुए चित्र में सबसे दाहिनी ओर </b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: small;"><b>जो डाउनऐरो दिखाई दे रहा है </b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: small;"><b>उसे क्लिक करके आप अपनी पोस्ट की सामग्री को</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: small;"><b>बाईं ओर, मध्य में या दाहिनी ओर भी</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: small;"><b>स्थापित कर सकते हैं।</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: small;"><b>इसके लिए आपको पहले मैटर को सलेक्ट करना होगा।</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: small;"><b>उसके बाद आप डाउनऐरो को क्लिक करके</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="color: purple; font-size: small;"><b>मनचाहा अपना विकल्प कर सकते हैं।</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;">अब आप अपनी पोस्ट का प्रकाशित करने के लिए </span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><span style="font-size: small;"><span style="color: red;">Publish</span> पर क्लिक कर दीजिए।</span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-size: small;"><a href="http://1.bp.blogspot.com/-mhUPDJbv9xo/UpLva4jVRhI/AAAAAAAAYHA/TDkaD1J7wP8/s1600/DSCN1636.JPG" imageanchor="1" style="color: blue; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-decoration: none;"><img border="0" height="400" src="http://1.bp.blogspot.com/-mhUPDJbv9xo/UpLva4jVRhI/AAAAAAAAYHA/TDkaD1J7wP8/s1600/DSCN1636.JPG" style="-webkit-box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; background-color: #9900ff; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 1px solid rgb(238, 238, 238); box-shadow: rgba(0, 0, 0, 0.0980392) 1px 1px 5px; padding: 5px; position: relative;" width="367" /></a></span></b></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
डॉ. रूपचन्द्र शास्त्री 'मयंक'http://www.blogger.com/profile/09313147050002054907noreply@blogger.com4